Van Maerlantsite: symbool voor vastgoedpolitiek van de EU in Brussel

Net voor de zomervakantie 2011 vond er een openbaar onderzoek plaats voor het befaamde Van Maerlantblok in de Europese wijk. Op deze 'tijdelijke' parking midden in de EU-wijk zou er een project komen met beperkte kantooroppervlakte, beperkt aantal parkings, veel woningen en een toren van 25 verdiepingen. Coördinatie Europa – een samenwerking tussen verschillende verenigingen en groepen in de Europese wijk - is extra waakzaam, want Van Maerlant is een symbolische plek. 

We gaan eerst even terug in de tijd (Tip: u neemt er best een kaart van de EU-wijk bij). Eind jaren 60 zijn er plannen voor de verbreding van de Etterbeekse steenweg, met als gevolg de gedeeltelijke afbraak van aanpalende huizenblokken tussen het Jourdanplein en Stevinstraat. De Belliardstraat zou met een viaduct verbonden worden met de tunnel onder het Jubelpark. Dat project wordt uiteindelijk niet uitgevoerd, maar in 1971 worden er wel twee huizenblokken voor onteigend en volledig afgebroken: Van Maerlant en het huidige Jean Reyplein. Midden jaren 70 is er plots de vraag van de EU naar uitbreidingsmogelijkheden. Voor de overheid een reden om alles wat afgebroken was voor de niet gerealiseerde verbreding van de Etterbeeksesteenweg, als reserve te houden. Er komt geen heropbouw maar wel een verdere verloedering van de overblijvende huizen.

Begin jaren 80 situeerden de EU-gebouwen zich langs Wet- en Belliardstraat. Het Van Maerlantblok (23 op de kaart) lag toen al bijna 10 jaar op een nieuwe bestemming te wachten.

Bron: L'Europe à Bruxelles – Centre d'études et de Recherches Urbaines ERU asbl – 1982

Bij de bouwaanvraag voor het Justus Lipsius gebouw (de EU-ministerraad) aan het Schumanplein belooft de federale overheid nieuwe woningen als compensatie, maar het zal tot 1990 duren vooraleer dit allemaal in een duidelijke overeenkomst is vastgelegd. Maart 1990 sluiten de Belgische Staat en het Brussels Gewest een samenwerkingsovereenkomst af, de voorloper van het huidige Belirisakkoord.

Het Van Maerlantblok krijgt huisvesting  als hoofdbestemming. De federale Regie der Gebouwen blijft eigenaar, maar het Brussels Gewest kan de woningen bouwen en wordt er dan ook eigenaar van. Het braakliggende stuk van het Cominnes-Froissartblok (volledig onteigend voor het Justus Lipsiusgebouw) zal overgedragen worden aan het gewest en het terrein aan de voet van de Résidence Palace langs de Etterbeekse steenweg is bestemd voor huisvesting.

Openbare verkoop? Net niet!

Een overeenkomst is een eerste stap, maar dat betekent nog niet dat de afspraken uitgevoerd worden. Alles blijft status quo tot in het najaar 1996 de Regie der Gebouwen 4 terreinen in de EU-wijk te koop stelt, waaronder Van Maerlant en Comines-Froissart. Blijkbaar is er daar een probleem van dossierkennis, want het ligt duidelijk juridisch vast dat de federale overheid niet bevoegd is om de terreinen te verkopen.

Het is de Coördinatie Europa die alle gegevens op een rijtje kan zetten, waardoor de federale overheid zijn vergissing moet toegeven en zowel Van Maerlant als Cominnes-Froissart uit de verkoop terugtrekt.

Genoeg akkoorden en protocols

Maar ook dat is nog steeds niet voldoende om de zaak in beweging te krijgen. Na het Belgisch voorzitterschap van de EU van 2001 en na het akkoord van Nice om de topontmoetingen van staatshoofden en regeringsleiders van de EU voortaan in Brussel te organiseren komt er een nieuwe samenwerkingsovereenkomst tussen Brussel en de Federale Overheid. Daarin wordt de bestemming van Van Maerlant nog strikter vastgelegd: naast de oorspronkelijke 9.000 m² woningen zullen ook daar de woningen moeten gerealiseerd worden normaal gezien in zowel blok C van Résidence Palace (9.300 m²) als naast het Justus Lipsiusgebouw (1.400 m²) voorzien waren. Een totaal van 18.700 m² woningen.

Alle betrokkenen, Federale overheid, Gewest en Stad Brussel, komen overeen die woningen niet zelf te bouwen, maar alle verplichtingen op te nemen in een lastenboek. Daarin staat ook dat de helft van de 18.700 m² 'geconventioneerde' woningen moeten zijn, te commercialiseren aan de prijzen die de GOMB (Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij Brussel) hanteert.

En nu ook projecten

In 2007 koopt een Ierse promotor het Van Maerlantblok. Hij dient in 2009 een stedenbouwkundige vergunning in. Het gaat om een ontwikkeling van 24.000 m² of 220 woningen, waarvan toch maar 9.350 m² 'GOMB-woningen' zullen worden. De vergunning wordt afgeleverd, maar de werf start niet. De promotor is ondertussen failliet.

Allfin, die ook het project Belliard/Froissart project (naast de Leopoldkliniek) realiseerde, koopt het project over en dient meteen een nieuwe aanvraag in, voor 30.825 m² met nu 272 woningen en op de hoek van het Jean Reyplein een toren van 25 verdiepingen. Het aantal geconventioneerde woningen is niet evenredig gestegen maar blijft nog steeds iets meer dan 9.000 m² of 89 appartementen. De overlegcommissie geeft een gunstig advies.

Maar waar zijn de echte garanties?

Woningen zullen er dus komen, zoveel is zeker. Maar er zijn belangrijke opmerkingen te maken. De energieprestatie van het project is zwak, 35K voor woningen, 45 voor de kantoren. De huidige wetgeving is daarmee gerespecteerd, maar het streefdoel van de regering is om tegen 2015 uitsluitend passiefwoningen te bouwen.

En nog belangrijker is de vraag wié in de appartement gaat komen wonen. Op korte tijd zijn er de laatste jaren meer dan 1.250 appartementen gebouwd rond het Leopoldpark. Niettemin: slechts een 25-tal van die 1.250 gerealiseerde woningen zijn gecommercialiseerd aan prijzen die betaalbaar zijn voor de gemiddelde Brusselaars. De andere zijn duidelijk bedoeld voor het rijkere EU-publiek. De leefbaarheid van de wijk zou nochtans gebaat zijn met een gemengd publiek en vooral ook met bewoners die hier langere tijd blijven en ook sociaal in de wijk investeren.

Het Van Maerlantblok was volledig in handen van de publieke overheid, die dus overduidelijk de sleutels in handen had om er een volledige en écht  publiek project van te maken. Op papier zijn er dan wel een luttele 30 % van de appartementen bedoeld als geconventioneerde woningen, maar hoe een privépromotor dat in de praktijk zal brengen is verre van duidelijk. En ook al worden de GOMB-voorwaarden bij de verwerving van de woningen nageleefd, het is onduidelijk wat de situatie na enkele jaren zal zijn. De overheid moet zichzelf de nodige middelen geven om een gemengde bevolkingssamenstelling mogelijk te maken.

Hilde Geens
stafmedewerker stedenbouw

Meer info:

L'Europe à Bruxelles – Centre d'études et de Recherches Urbaines ERU asbl – 1982

Protocole d'accord relatif aux travaux à réaliser en faveur des Institutions Européennes sur le territoire de la Région de Bruxelles-Capitale – 9 mei 1989

Acord de coopération entrel'Etat et la Région de Bruxelles Capitale, relatif à la répartition et à la destination de biens immeubles. 9 maart 1990

Samenwerkingsovereenkomst tussen de Federale Staat en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest met betrekking tot de wijk Leopold-Schuman – 17 januari 2003

Alle bovengenoemde documenten zijn op vraag verkrijgbaar bij Hilde Geens (hilde@bralvzw.be of 02 217 56 33)

 Hilde Geens op tvbrussel (klik op afbeelding)