Brabanttunnel: kroniek van aangekondigd vandalisme

02/02/2009

Onze hoogsteigen stedenbouw heeft deze stad in eilanden opgedeeld. Pogingen om die met elkaar te verbinden, stranden op hokjesdenken en slecht bestuur.

De bekende Brusselisatie waarbij stadswijken platgegooid werden voor kantoren heeft onze stad opgezadeld met homogene torenwijken: Noordwijk, Europawijk... Of nog erger: de would-be torenbuurt Zuid die halfweg is blijven steken in een betonmoeras. Deze plekken vormen breuken in de stad. Samen met gebruikte of leegstaande industrieterreinen, spoorwegen en stadsboulevards hebben deze kantoorwijken een licht Berlijnse-muureffect: Brussel opdelen in kleine of grotere wooneilanden die weinig contact hebben met elkaar. Te voet of met de fiets moet je immers die uitgestrekte en onherbergzame breuklijnen passeren. En de beste lijnen van openbaar vervoer leiden je naar het centrum van Stad Brussel; veel minder van de ene woonwijk naar de andere.

een geschiedenis van breuken
De geschiedenis van die breuken leest als een samenvatting van de geschiedenis van Brussel tout court: kaalslag, gentrificatie, politiek à la tête du client om vastgoedontwikkelaars ter wille te zijn. En de gemeentegrenzen die vaak samenvallen met de breuklijnen met alle saucissonage vandien. Hoe moet Brussel omgaan met die erfenis? Hoe kunnen we het scheidend effect van die breuklijnen verminderen? We trekken lessen uit het voorbeeld van de Brabanttunnel op de as Rogierplein-Schaarbeek/Sint-Joost.

Men’s Street
We schrijven begin van het millenium. Er is nog geen sprake van de heraanleg van het Rogierplein maar in Sint-Joost en Schaarbeek beginnen net de wijkcontracten Groenstraat en Brabant-Groen, die de verloederde Brabantwijk moeten opknappen. Na jarenlang gelobby van het terrein vat de gemeente Sint-Joost het plan op om de buurt beter te ontsluiten door één van de sinistere tunnels onder de spoorweg te voorzien van een betere aanleg en een lichtplan. Het plan komt pas op gang wanneer de ontwikkelaars van de Dexiatoren het oppikken als een verlengstuk van hun kantoorproject. Ze herdopen de Brabanttunnel tot Men’s Street, een vernieuwde winkelas die mikt op de heren van standing uit hun eigen geplande kantoren. Met winkels van herenconfectie, verzorging voor de man, enzovoort. Grapjes over de nabijgelegen ‘men’s street’ in de rosse Aarschotstraat zijn niet van de lucht, maar de ontwerpers menen dit bloedernstig. De Franse kunstenaar Patrick Rimoux maakt een sjiek ontwerp en in 2007 ligt de tunnel er als nieuw bij. De lichttegels in regenboogkleuren op de brede voetgangerstrook zijn bepaald space.

Men’s shithole?
Nu twee jaar later luidt het Rogierwijkcomité de noodklok. Men’s street ligt er troosteloos bij: de winkelruimtes staan leeg, werk van een eenzame kunstenaar in de uitstalramen moet die leemte verdoezelen. Auto’s parkeren even wild als de heren uit de immofantasieën plassen. En tot overmaat van ramp hebben vandalen zeker al 19 van de onverwoestbaar geachte lichttegels vernield met een pikhouweel. Het wijkcomité vraagt zich af hoe de gemeente deze zaak wil recht trekken. De schepen van middenstand van Sint-Joost denkt er openlijk aan om de tunnel te privatiseren en af te sluiten met hekkens. Que?

breuken = scharnieren
De vraag is: valt er nog veel recht te trekken? Kan deze tunnel nog ooit een deel worden van een echte scharnier tussen twee stadsdelen? Ann De Cannière, stedenbouwkundige die promoveerde op een studie over de overgang stad-platteland in Neerpede, ziet twee voorwaarden om breuken ook een ‘scharnierfunctie’ te geven.
Ten eerste moeten de verbindingen verbeteren. De heraanleg van de Brabanttunnel is maar een eerste aanzet. "Is er bijvoorbeeld ooit een globaal plan gemaakt van bewegingsstromen tussen – zeg maar – de Adolphe Max en de Brabantwijk ?" vraagt ze. "Zoiets was belangrijk geweest. Bovendien moet je in de keten van voetgangersverbindingen elke cruciale schakel herinrichten om het geheel aantrekkelijk te maken. Het Lazarusplein, het uiteinde van de tunnel langs de kant van Sint-Joost, is dan een heel belangrijke knoop die er momenteel nog steeds onherbergzaam bij ligt."
En natuurlijk is er ook het Rogierplein dat waarschijnlijk van deze lente tot in 2011 of langer in werf zal liggen. Zolang moeten
de voetgangers van de Brabantwijk noodgedwongen over een winderig maanlandschap om de Vijfhoek te bereiken. Dat soort heraanleg- in-schijfjes hypothekeert het project.

functies functies functies
Maar met goede verbindingen alleen ben je er nog niet. "De publieke ruimte herinrichten als voetgangersgebied is een belangrijke maar vrij eenduidige opdracht" zegt Ann. De sleutel tot succes ligt volgens Ann in de functies die je zulke plekken meegeeft. De activiteiten in de gebouwen aan de straatkant bepalen voor een groot stuk de openbare ruimte want zij lokken mensen. De bedoeling van de mannenwinkels was de werknemers de tunnel in te trekken maar voor bewoners uit den Bas-Fonds of Schaarbeek gaat er geen lokroep van uit. Voor hen blijft de tunnel louter een doorgang.
"Bovendien is het moeilijk het juiste gebruik te stimuleren" zegt Ann. "Je hebt geen vat op de handelaars. De supermarkt slaat wel aan omdat die gericht is op meerdere types gebruikers. Maar de mannenwinkels spreken duidelijk een te specifiek marktsegment aan zodat de handelaars wegblijven."

plekken op de kaart zetten
Ann wijst nog op een belangrijk element: je moet een plek op de mentale kaart zetten. "Pendelaars en andere gebruikers moeten weten van het bestaan van functies die hen kunnen aantrekken. Veel Vlaamse ambtenaren gaan bijvoorbeeld ’s middags zwemmen in de Sint-Franciscusstraat in Sint-Joost. Dat soort dingen moeten we stimuleren. Door een evenement te organiseren à la Brussel-Bad kan je een plek bekend maken, ontmoetingen stimuleren. Misschien kan zoiets in de Brabanttunnel. Die ene kunstenaar volstaat uiteraard niet." (Een voorbeeld van een ambitieuzer evenement vind je op pg. 6).
In Antwerpen zorgt de Stad via een wervend programma dat een plek mentaal al op de kaart staat nog vóór de heraanleg af en in gebruik is. "In de Brusselse context lijken lokaal ingebedde verenigingen goed geplaatst om die initiatieven uit te bouwen. Maar dan wel met overheidsgeld. En in het geval van de Brabanttunnel onder coördinatie van het Gewest. Er zijn immers veel verschillende wegbeheerders in de omgeving: Brussel-Stad, Sint-Joost, Gewest" besluit Ann.

besluit
Breuklijnen zijn rapper gemaakt dan geheeld. Dus beter voorkomen dan genezen. Daarom is het zo belangrijk dat de overheid het hokjesdenken overstijgt bij de planning van haar grondreserves en grensgebieden. Dat ze een globale planning maakt van de ruimtelijke structuur, met goede zachte verbindingen en heterogene activiteiten: wonen, werken, winkelen en andere functies.
Als je een breuk toch wil ombouwen tot scharnier, dan niet met losstaande ingrepen. Je moet alle schakels in de verbindingsketen gelijktijdig aanpakken én functies inpassen die mensen lokken.

Lisez aussi