Artikels

Deze open brief  werd door BRAL ondertekend en verscheen in De Morgen op 12/08/2024.

2024 gaat waarschijnlijk de geschiedenisboeken in als het jaar van de onafgebroken hitterecords. De klimaatopwarming is in stroomversnelling geraakt, met een schokkende reeks weersextremen als gevolg: droogtes, hittegolven, overstromingen, intense stormen en bosbranden. De chaos, het menselijk leed en de miljarden aan economische schade die deze veroorzaakten zijn niet te overzien.

Ons land bleef niet gespaard. “De ergste in de geschiedenis” — zo omschreven inwoners van de Limburgse gemeente Voeren de overstromingen die hen recent troffen. Het water kwam tot op borsthoogte te staan. Mensen moesten hun woningen ontvluchten. Flashbacks van de overstromingen uit 2021 schoten al snel door het hoofd. Amper een maand geleden herdachten we de eerste Belgische ‘klimaatdoden’ die toen vielen.

Waar ligt de politieke prioriteit?

Ook economisch was de tol van 2024 zwaar – denk maar aan de mislukte oogsten en verrotte gewassen die onze landbouwers door de ongekende regenval moesten slikken. Toch is dit slechts een voorbode van wat ons te wachten staat bij verdere opwarming. De wetenschap is glashelder. Iedere fractie van een graad extra opwarming heeft verwoestende gevolgen voor onze ecosystemen, volksgezondheid en economieën wereldwijd. Naar schatting kan de klimaatcrisis België jaarlijks meer dan 9,5 miljard euro kosten door extreme weersomstandigheden. 

België en Vlaanderen namen deze dringende oproep tot op heden niet serieus. De huidige plannen om onze uitstoot te reduceren, zijn niet in lijn met de Europese afspraken.

Klimaat moet daarom een topprioriteit zijn voor de politieke onderhandelaars. Duidelijke ambities en concrete sociale klimaatmaatregelen zijn cruciaal om de uitdagingen aan te pakken. Maar gelekte onderhandelingsnota’s wijzen net op herziening, terugdraaien en in twijfel trekken van bestaande klimaatafspraken. Hetzelfde geldt voor herstel van natuur en biodiversiteit door de reductie van ons ruimtegebruik.

We grijpen de 'pauzeweek' in de onderhandelingen aan om de Vlaamse en federale formateurs te herinneren aan de uitzonderlijke en zorgwekkende situatie waarin we ons bevinden. Om de opwarming te stoppen, moet de uitstoot van broeikasgassen vóór 2030 drastisch naar beneden. België moet daaraan bijdragen. Niet alleen door de eigen uitstoot te reduceren, maar ook door in te zetten op sterke internationale en Europese samenwerking. 

Voor landen die het minst hebben bijgedragen aan de klimaatcrisis, zijn de extreme weersomstandigheden al vele jaren een dagdagelijkse realiteit. Tyfoons, droogtes en orkanen nemen toe en vergroten de ongelijkheid. De klimaatcrisis stopt niet aan de Vlaamse kust. Internationale solidariteit en samenwerking zijn cruciaal om de klimaatcrisis aan te pakken.

Ecologische, economische en sociaal onverantwoorde nalatigheid

België en Vlaanderen namen deze dringende oproep tot op heden niet serieus. De huidige plannen om onze uitstoot te reduceren, zijn niet in lijn met de Europese afspraken. Evenmin beantwoorden ze aan het arrest in de Klimaatzaak, dat oordeelde dat het Belgische klimaatbeleid de mensenrechten van haar burgers schendt en een broeikasgasvermindering van minstens 55 procent tegen 2030 oplegt. Dat is het absolute minimum wat ons land moet doen om gevaarlijke opwarming van meer dan 1,5°C te voorkomen. 

Deze nalatigheid is ecologisch, economisch en sociaal onverantwoord. De oplossingen en technologieën voor een krachtig klimaatbeleid zijn voorhanden. Een beleid dat klimaat en sociale rechtvaardigheid verbindt, kan zorgen voor lagere energiekosten, aanzienlijke gezondheidswinsten dankzij schonere lucht, werkgelegenheid in de cleantech, en het herstel van een levendige en veerkrachtige natuur. Het draagvlak is er bovendien: al jaren spreekt een meerderheid van de Belgen zich uit voor krachtdadig klimaatbeleid. Dat tonen peilingen zoals de Eurobarometer (2024). 82% van de Belgen zegt rechtstreeks getroffen te worden door milieuproblemen, 91% vindt Europese wetgeving nodig om de gevolgen van klimaatcrisis te beperken en het milieu te beschermen, en 82% vindt dat we niet-Europese landen moeten bijstaan in hun klimaatbeleid.

Er is dus geen enkele reden om de klimaattransitie en natuurherstel niet bovenaan de agenda te zetten. Vandaag politieke moed tonen betekent morgen een veiligere, welvarende wereld voor iedereen. We roepen de Vlaamse en federale onderhandelaars op de vastberadenheid en ambitie te tonen die nodig zijn om deze crisis aan te pakken. Om terug een leefbare en gezonde samenleving te garanderen, nu en in de toekomst van onze kinderen en kleinkinderen. Om nú de kans te grijpen en een blijvende positieve impact te genereren voor de huidige en toekomstige generaties. Een beter moment dan de regeringsformatie, krijgen we niet.

Het grote openbare onderzoek naar het CCN, het gebouw naast het Noordstation, begon op 19 augustus. Dat betekent dat het nog tijdens de schoolvakantie viel. Aangezien meer dan de helft van het onderzoek buiten de schoolvakantieperiode plaatsvindt, voldoet het openbaar onderzoek daarmee aan het Brussels Wetboek van Ruimtelijke Ordening (BWRO). “Typisch”, zoals onze coördinator Raf opmerkte toen hij in augustus gecontacteerd werd door Bruzz. Voor een project van deze omvang roept dat ernstige democratische vragen op. Er zijn meer dan 1.200 pagina's milieueffectrapportage, om nog maar te zwijgen van de vele moeilijk leesbare plannen. Hoe moeten burgers het project vanaf het begin van het schooljaar ontleden - en in hun vrije tijd - als ze daar niet eens 30 dagen de tijd voor hebben? Het is al ingewikkeld genoeg voor de betrokken verenigingen ...

Multimodaal knooppunt

Deze kwestie staat al enkele jaren op de radar van BRAL. We volgden het openbaar onderzoek naar de wijziging van het BBP nr. 19 eind 2022. Afgezien van het feit dat de wijziging op maat van het privéproject werd gemaakt en met zeer weinig democratische controle werd goedgekeurd (onze waarschuwingen aan de gemeenteraad van Schaarbeek liepen op niets uit), is het de timing die nog schokkender is. De bouwaanvraag voor de vier torens die momenteel worden onderzocht, werd ingediend nog voor het BBP werd gewijzigd en goedgekeurd. Het paard achter de wagen, iemand?

Als je Brussel gaat verdichten, kan je dat net zo goed doen in de buurt van een van de belangrijkste stations van de regio, zou je je kunnen afvragen? Zeker, en we zijn niet tegen verdichting op zich, maar wel tegen verdichting op deze manier. Het essentiële multimodale knooppunt dat het Noordstation vertegenwoordigt en de noodzaak om het gebied aangenamer te maken voor degenen die er nu al wonen of in de toekomst zullen wonen, of die er voorbijstappen of werken, zouden de uitgangspunten moeten zijn voor herontwikkeling. Helaas zal het project in kwestie de situatie alleen maar verergeren.

Onleefbare openbare ruimten

Nochtans, de bedoelingen waren goed. De regio heeft een “Functioneel en Landschappelijk Masterplan voor het gebied rond het Noordstation” gelanceerd om de ontwikkeling van het gebied als mobiliteitsknooppunt (trein, tram, lokale en internationale bussen, fietsers en voetgangers) te begeleiden. Nog voordat de resultaten van deze studie bekend zijn, bevinden we ons nu in de fase van het openbaar onderzoek. Het is nu al verontrustend om te lezen dat de impactstudie erop wijst dat de algemene situatie op het vlak van mobiliteit na het project zal verslechteren. En dit door de ongewenste situatie te bevriezen voor de komende decennia, wanneer de mobiliteitsgewoonten zullen veranderen. We lopen het risico vast te lopen in een situatie waarin het moeilijk zal zijn om terug te keren.

Ja, het gebied staat vol met kantoortorens die sinds de jaren 1960 zijn verrezen en ons herinneren aan de monofunctionele aard van het gebied rond het station. Maar daarbij wordt vergeten dat er al mensen wonen die door de beleidsmakers zijn vergeten. De Noordresidentie, het Amelinckx-gebouw waar ongeveer 1.000 mensen wonen, zal als eerste worden getroffen door de nieuwe ontwikkeling op het voormalige CCN-terrein. Schaduwen, verlies van natuurlijk licht, bouwwerkzaamheden die al jaren aan de gang zijn en gepland staan tot minstens 2030, en geen rekening houden met het besluitvormingsproces maken deel uit van hun dagelijks leven. Als het leven in de buurt voor hen alleen maar slechter wordt, wie wil er dan wonen aan de voet van vier nieuwe torens die de windeffecten alleen maar zullen versterken waardoor openbare ruimten onleefbaar worden?

Het is nu tijd om in actie te komen

Omdat er geen gehoor werd gegeven aan onze noodkreet aan de gemeenteraad van Schaarbeek, hebben we samen met ARAU, IEB en een burger van de Noordresidentie beroep aangetekend bij de Raad van State om het BBP dat dit project regelt, nietig te verklaren. De beslissing is nog steeds hangende, maar de projectontwikkelaars en de overheid zetten door. We lopen het risico in een situatie terecht te komen waarin de gebouwen, zodra ze gebouwd zijn, illegaal worden als ons beroep succesvol is.

We moeten een einde maken aan dit project, dat regelrecht uit een vervlogen tijdperk stamt, en een goede start maken door van het Noordstation een echt mobiliteitsknooppunt te maken waar het prettig is om te wonen, te werken en te flaneren. We hebben tot 17 september om onze mening te sturen naar de overlegcommissie mmp@1030.be. We moeten ook vragen om gehoord te worden op deze hoorzitting. Dit is echt belangrijk. De Noordwijk verdient beter dan carte blanche te krijgen voor de ontwikkeling van privé-eigendommen.

Onderzoek loopt tot 17/09. Raadpleging op 30/09. Inschrijven via mpp@1030.be voor 17/09.

Zondag 8 september opende de AB haar deuren voor het (alternatief) debat over publieke ruimte dat we samen organiseerden met Free 54 en tal van andere gemotiveerde organisaties. De zaal liep vol en de aanwezige politici, van alle democratische partijen, keken hun ogen uit toen ze de nagebootste publieke ruimte zagen. Een ruimte waar je naar de kapper kon gaan, je T-shirt laten zeefdrukken, een ijsje eten of zelfs een Cara drinken.

In die ruimte nodigden we hen uit om in gesprek te gaan met het publiek. De animo, zowel bij publiek als politiek, leek groot.

De eerste vraag luidde klaar en duidelijk, en ging meteen tot de kern van de zaak: 

Als jullie aan de macht zijn, gaan jullie dan de publieke ruimte op het Sint-Katelijneplein herstellen door de terrassen weg te halen en alle banken terug te plaatsen? 

Bruno Bauwens (PVDA-PTB) en M’hamed Kasmi (Team Fouad Ahidar) zeiden allebei volmondig ja. Fabian Maingain (Défi) zei dan weer openlijk nee maar merkte wel op dat ze meer controles uitvoeren naar terrassen. Mathilde Vermeire (CD&V) wou wel meer banken maar ook nog enkele kleinere terrassen. Frederik Ceulemans (Open VLD-MR) zou niet raken aan de terrassen maar wel meer banken plaatsen. Bart Dhondt (Groen-Ecolo) had het dan weer over de publieke ruimte als een verlengde van je living. Mathias Vanden Borre (NVA) vond het belangrijk te onderstrepen dat de toerist niet de vijand is. Anaïs Maes (Vooruit-PS) zei dat er een deel terrassen weg zou kunnen en hield vooral een betoog voor participatie, met zeker voldoende ruimte voor gendergelijkheid.

De rollen werden ook even omgedraaid. Geen antwoorden door de politici deze keer, maar wel vragen aan het publiek.

De eerste vraag was een uitnodiging om op de kieslijst te komen staan. De tweede vraag polste naar hoe het publiek, dat plaats nam op vierenvijftig (54!) zelfgebouwde banken, wilde dat de bankjes er zouden moeten uitzien.   

Erg ver reikte die uitgestoken hand van de politici dus niet. Waar we hoopten de politici dieper te laten reflecteren, bleven we vaak draaien rond oppervlakkige vragen en ontbrak het aan een heldere visie een frisse ideeën. 

Vanop wat bewust niet te veel op een podium leek, kon je een zaal vol potentieel en engagement zien. Honderden mensen van meerdere generaties die een laatste warme zomeravond opgaven om samen na te denken over de publieke ruimte die hen dierbaar is. Ondertussen kreeg het debat een extra dimensie, met intermezzo's via punk-, dans- en rapoptredens, die ervoor zorgden dat de politici uit hun comfortzone werden getrokken.

En die hongerige zaal kwam wél met duidelijke antwoorden en voorstellen:

Er is geen dak boven de publieke ruimte.

Scholen moeten altijd openbaar zijn na de schooluren.

Geef kanslozen een kans.

Geef daklozen een dak.

Al snel werd opgemerkt dat veel mensen de publieke ruimte nodig hebben omdat ze thuis geen ruimte hebben. Meerdere keren werd gevraagd om te investeren in de sociale sector: "de mensen op het terrein hebben al zoveel kennis, ze missen gewoon middelen." De jongeren vroegen om echte inspraak, middelen en een oprecht vertrouwen in de burger.

De kloof tussen politiek (zij die azen op een (nieuw) politiek mandaat) en het publiek was ondanks de poging om beide op gelijke hoogte te plaatsen pijnlijk voelbaar. Dat er nood is aan ruimte om met elkaar in dialoog te treden, is duidelijk. Maar een gedeelde visie op hoe we nu juist samen verder gaan met de publieke ruimte, is er duidelijk nog niet.

54 symbolische banken

Na het debat trokken meer dan 300 actievoerders met de 54 zelfgemaakte banken van de Ancienne Belgique naar het Sint-Katelijneplein, de plek waar alles was begonnen. Met deze ludieke protestactie wilden verschillende jongeren en organisaties hun plek terug opeisen door symbolisch de verwijderde banken terug een plaats te geven tussen de vele terrassen die de publieke ruimte nu innemen in Brussel. Een sfeer van samenhorigheid was duidelijk voelbaar op het plein.

Het belang van de openbare ruimte wordt hier duidelijk, kijk met hoeveel we hier zijn. Dit is hoe de publieke ruimte eruit zou moeten zien.

Maud Boey (27 jaar)

Na tien jaar, net voor de verkiezingen, staan we hier terug. Niet met 4, maar met 54 banken.

Vincent Van Hoof (28 jaar)

Verandering komt van onderuit.

Nel Boeykens (28 jaar)

De politiek moet haar verantwoordelijkheid nemen om de stad terug te geven aan de mensen. En dat begint met een rechtvaardige verdeling van de ruimte.

Pepijn Kennis (36 jaar)

De banken die we hier vanavond plaatsen zijn meer dan gewoon banken. Ze staan symbool voor een toegankelijke vrije publieke ruimte waar bewoners elkaar kunnen ontmoeten. En dat is ook wat er vanavond meteen is gebeurd, mensen voetballen, praten, ontmoeten elkaar op en rond die banken.

Lieselotte Gevens (28 jaar)

De gedroomde bankjes voor het stadscentrum 

De volgende ochtend gebeurde er iets heel bijzonders op het Sint-Katelijneplein. De banken die daar tijdens de actie van zondag stonden, transformeerden als het ware. Alsof ze opeens benen hadden gekregen, bewogen ze zich zachtjes en subtiel door de omliggende straten. De oude graanmarkt, de kaaien, de omgeving van de kerk, het Zaterdagplein en het Begijnhof verwelkomden allemaal nieuwe metgezellen. Op sommige plaatsen om de bestaande banken gezelschap te houden, op andere plaatsen was het de eerste keer dat er een bank werd gebruikt, althans voor een tijdje. Waar ze ook werden geplaatst, op welk moment van de dag en ongeacht het weer, de bankjes werden lustig in gebruik genomen. Ze bewezen zowel jong als oud een dienst. Ze vervulden een functie die in het centrum maar al te vaak ontbreekt: plekken om uit te rusten, te ontspannen en te genieten. Voor een paar dagen kreeg het stadscentrum de bankjes waar het altijd al van gedroomd had.

Missie geslaagd dus?

De euforie was van korte duur, want nog geen 70 uur na de zondagse actie werden de banken abrupt verwijderd uit de openbare ruimte door Stad Brussel. Opnieuw werd er geen gehoor gegeven aan de vele bezorgde burgers en tientallen organisaties die hard en ziel in het evenement hadden gestoken ...