Artikels

Kop van Zuid & Katendrecht

Na de warme koffie en koekjes bij Aktiegroep Het Oude Westen, was het tijd om weer op de fiets te springen, op weg met onze volgende gids: architecte Narjara Grondman. Zij gaf ons meer duiding bij de eerder nieuwe delen en ontwikkelingen van de stad. 

De haven van Rotterdam is zich vanaf 1880 steeds meer gaan ontwikkelen, toen dat nog vaak dicht bij de stad werd gedaan. Vanaf de jaren 50 heeft die ontwikkeling zich naar buiten de stad verplaatst. De haven van Rotterdam is de grootste van Europa, niet qua oppervlakte maar wel qua werkzaamheden. Wanneer we op de brug staan wijst Narjara naar 'Kop van Zuid' en vertelt ons dat de ontwikkeling hiervan een poging was van de stad om de woon- en arbeiderswijk Feijenoord te verbinden met het businessdistrict op de andere oever. Ze voegt eraan toe dat er toen nog niemand woonde op Kop van Zuid dus dat het moeilijk is om hier van gentrificatie te spreken.  

Verder gaf Narjara ons ook interessante inzichten over hoe nieuwe ontwikkelingen schijnbaar de wooncrisis moeten helpen, maar eigenlijk op allerlei manieren het tegenovergestelde doen. Zo geeft ze het voorbeeld dat er bij de bouw van verschillende torens een verplicht percentage was voor sociale huurwoningen. Alleen was daar het addertje onder het gras dat dit enkel gold voor het eerste contract, daarna mag het op de vrije markt. Bovendien is de sociale woningbouw ook sterk geprivatiseerd. De randvoorwaarden voor bouwprojecten zijn niet goed ingekaderd. Er is weinig hefboom voor nieuwe projecten. Zo zijn er in de wijk Katendrecht 600 sociale woningen gesloopt en maar 150 in de plaats gezet.

Gelukkig zijn er recente geluiden te horen in de politiek die druk willen kunnen uitoefenen op vastgoed zonder dat de huurprijzen meteen stijgen.

Wanneer we ons richting Katendrecht verplaatsen, stoppen we even op het tusseneiland aan het Amerikahotel, dat ooit gekraakt werd. Terwijl we met onze haren in de wind staan vertelt Narjara ons dat het hotel op de slooplijst stond en uiteindelijk door de kraak gered is. Hotel Central, anyone? 

In de Katendrechtwijk vallen we van de ene in de andere verbazing als het gaat over het gentrificatieproces. De wijk werd heel erg duidelijk en onomwonden gepromoot voor middenklasse-huishoudens om er te komen wonen. Een campagne die ‘authentieke cafés en bewoners’ afbeeldt met daaronder de vraag: “kan jij de kaap aan?”. Het was een rosse buurt met havenkroegen en in de jaren tachtig is die ‘opgekuist’. Ondertussen werd er het 'duurste appartement van Rotterdam' voor tien miljoen verkocht, wat druk zet op alle andere woningen. Grond en gebouwen worden enorm duur want er moeten heien in de grond worden geplaatst: eerst 18 meter en nu 58 meter diep. Een hele dure operatie wat het onbetaalbaar maakt waardoor er niemand kan wonen. Zo worden het dan maar stenen spaarpotjes voor sjeiks en Russische oligarchen. 

Narjara geeft ons gelukkig ook wel mee dat er meer recente geluiden te horen zijn in de politiek van Rotterdam met een beleid dat druk wil kunnen uitoefenen op vastgoed zonder dat de huurprijzen meteen stijgen. 

De rondleiding wordt afgesloten met twee voorbeelden van nieuwe woonontwikkelingen in de Katendrechtwijk. Het eerste voorbeeld is de 'Groene Kaap' van architect Koos Kok. Dat zijn vier appartementsblokken aan elkaar geschakeld met tuinen in de hoogte. Oorspronkelijk was het de bedoeling dat deze tuinen openbaar zouden zijn, maar uiteindelijk zijn ze uitsluitend voor de bewoners. Gelukkig was er net een bewoner zo vriendelijk om ons even te laten binnenkijken. Het tweede voorbeeld was een groepsrenovatie van eengezinswoningen. Een sociale bouw met grote gemeenschappelijke ruimtes. Zo konden we de wandeling toch nog afsluiten met een hoopvol voorbeeld!

Extra bronnen

Het Verhalenhuis Belvédère

Na zo'n lange dag was het tijd om onze smaakpapillen te verwennen. Marianne had ons een plek vol geschiedenis en goede smaken aanbevolen. Het was in Het Verhalenhuis Belvédère dat we neerstreken om te genieten van heerlijke Syrische gerechten, bereid door de gastkok van de avond, Anahid. Maar eerst luisterden we naar het verhaal van David Zee, een Nederlander wiens Chinese familie zich hier enkele generaties geleden vestigde.

Katendrecht

Katendrecht begon als een polderdorp, maar transformeerde door de aanleg van de Maas- en Rijnhaven. Zo ontstond er een schiereiland wat Katendrecht de toepasselijke bijnaam ‘De Kaap’ opleverde. De nabijheid van de haven en de behoefte aan arbeidskrachten maakten van Katendrecht een arbeiderswijk voor havenarbeiders. De komst van de Holland-Amerikalijn op het naburige eiland Kop van Zuid bracht veel migranten naar het schiereiland, wat leidde tot een diverse gemeenschap. 

Wie migratie zegt, zegt gemengde huwelijken. David Zee en zijn familie hebben een lange geschiedenis op ‘De Kaap’. Zijn grootvader is hier terechtgekomen na lange omzwervingen over de hele wereld. Hij liep op zijn negende van huis in China, naar Shanghai, om hier uiteindelijk in 1920 toe te komen.

Dit was geen toeval. De fameuze Chinese stakingsbrekers zorgden voor een sterke groei van de Chinese gemeenschap op De Kaap. De toenmalige regering stond hier niet bepaald positief tegenover. Volgens hen mocht er niet getrouwd worden met een persoon van Chinese afkomst. Je werd hier dus geboren als Chinese burger waardoor je geen kindergeld kon ontvangen. Uit een relatie met een Nederlandse ‘waaide er een kind in’, de vader van David Zee, die ‘Chinese Kees’ werd genoemd. 

Zoals veel voormalige industriegebieden bleef ook Katendrecht niet gespaard van de transformatie tot woongebied. De industrie verdween geleidelijk om plaats te maken voor nieuwe bewoners.

In 1937 werden er razzia’s gepleegd in Katendrecht. Maar liefst 1.200 mensen werden terug naar China gedeporteerd. Dat zorgde voor een enorme leegstand. De wijk genoot ook geen goed imago onder Rotterdammers, het werd gezien als een roerige plek om te wonen. Heel anders dan de charme die vaak met Nederlandse binnensteden wordt geassocieerd. Zoals we ook al leerde van Narjara, werden een aantal bijzondere campagnes opgezet om het imago van het gebied te herstellen en nieuwe bewoners aan te trekken: “Kun jij de kaap aan?".

Het Verhalenhuis

Het Verhalenhuis, dat oorspronkelijk in 1894 werd gebouwd als een proeflokaal met woningen, heeft sindsdien veel verschillende functies gekend. Het diende onder meer als ‘boarding house’ voor de stakingsbrekers, was een worsteltent, en werd in de jaren 40 zelfs een jazzclub. Tijdens de Duitse bezetting in 1943 werden de affiches van de club snel vervangen door portretten van Hitler wanneer de nazi’s binnenvielen. Door de jaren heen werd Katendrecht berucht als rosse buurt, met de bijnaam ‘Manhattan aan de Maas’, waar de criminaliteit steeg door de aanwezigheid van souteneurs. 

Sinds 2008 is het gebouw behouden gebleven door stadsvernieuwingsplannen, toen het werd opgekocht om sloop te voorkomen. Het Verhalenhuis kreeg uiteindelijk zijn huidige functie als een plek waar de gemeenschap samenkomt om verhalen over de wijk te delen. Hiermee wordt de rijke geschiedenis van Katendrecht levend gehouden, waarbij de migratiegeschiedenis en de diverse achtergronden van de bewoners centraal staan.

Klimaatrechtvaardig Rotterdam

Op vrijdagochtend wandelden we naar ‘De Rotterdam’ op Zuid. Afspraak op de 35e verdieping met Klimaatrechtvaardig Rotterdam, wat in juni nog ICAR (Inclusive Climate Action Rotterdam) heette, de dienst van de gemeente Rotterdam die erover waakt dat het klimaatbeleid van de gemeente inclusief is. Een aanrader voor Brussel. Na het bewonderen van het indrukwekkende uitzicht, kregen we een uitgebreide uitleg over het Rotterdams klimaatbeleid van Rosemarie van Ham, Luuk Davids en Paula Zwitser.

De strijd om zeggenschap overstijgt blijkbaar de nationale grenzen. Inspraak kwam natuurlijk pas nadat de beslissing om te slopen al was genomen. Mustapha en zijn buren hebben de gemeente en Vestia proberen te bereiken om het te hebben over de toekomst van de Tweebosbuurt. Nooit kwam het ter sprake om de sloop in vraag te stellen.   

Het geweld waarmee de Tweebosbuurt werd gesloopt is aangrijpend. Mustapha vertelt ons met veel emotie het verhaal van zijn wijk en wat er met zijn buren is gebeurd. De strijd woedt hier al jaren, en er heerst een gevoel van berusting. Uiteindelijk zijn de vier blokken verwoest.  

Mustapha had het ook over een andere figuur. Mevrouw Pelger is de bekendste figuur van de wijk geworden dankzij haar humor, sympathie, inzet en doorzettingsvermogen. Ze was ongetwijfeld de mascotte van de wijk aan wie iedereen erg gehecht is geraakt. Toen ze dezelfde brief kreeg als Mustapha, viel ze letterlijk achterover en bezeerde zichzelf. Op haar gevorderde leeftijd kom je die smak niet makkelijk te boven. Beetje bij beetje, tussen mediaoptredens, buurtbijeenkomsten en solidariteitsbetuigingen met haar buren door, verslechterde haar gezondheid. In 2022 besloot ze vreedzaam uit het leven te stappen. Zo was ze uiteindelijk zelf geen getuige van de beslissing van de gemeente om haar opvallende gevel te beschermen ...

Haar verhaal kan je verder in een aflevering van het Nederlandse tv-programma ‘Opstandelingen’ ontdekken: Sloopstad Rotterdam. Het is niet voor niets dat Mustapha Rotterdam het sloopkapitaal van Nederland heeft genoemd. Als je een wijk sloopt, sloop je eigenlijk een gemeenschap. Een gemeenschap die sinds de jaren 50 in harmonie voor elkaar zorgde.  

Mobilisatie 

Wat er deels voor zorgde dat het hoofd boven water kon worden gehouden, was de mobilisatie van de buurt. Voortbouwend op wijdverspreide mobilisatie in het hele land (meer dan 20.000 mensen verzamelden zich in september 2021 in Amsterdam), ging de Tweebosbuurt de straat op. 10.000 mensen verzamelden zich in oktober 2021 op het Afrikaanderplein om te protesteren tegen het discriminerende woonbeleid in Rotterdam.  

Helaas verliep deze vreedzame Woonopstand niet vlekkeloos. Een deel van de vreedzame demonstranten werden omsingeld op de Erasmusbrug. Wat volgde was een intense episode van politiegeweld die een blijvende indruk achterliet. Woonopstand, een brede coalitie van (woon-)strijdbewegingen, actiegroepen en organisaties heeft opgeroepen tot een onafhankelijk onderzoek naar het incident. Ze hebben ook een Zwartboek gepubliceerd waarin ze verslag doen van incidenten tijdens de betoging.

De Rotterdamse Woonopstand heeft wel effect gehad op het beleid. De afschaffing van de verhuurdersheffing, de afschaffing van een wet over tijdelijke contracten en het plafonneren van huurprijzen zijn enkele veranderingen die er door de demonstratie zijn doorgekomen. Blijkbaar besefte de minister van Binnenlandse Zaken niet dat huisvesting zo’n groot deel van zijn werk ging zijn!