Circulaire economie: een springplank voor milieu én bevolking

Begrippen als kringloop en zero waste raken stilaan bekend bij het grote publiek. Maar het idee dat deze concepten ook iets kunnen betekenen voor de Brusselse wijken en werklozen is nieuw. We gingen ten rade bij Betty van wijkhuis Chambéry en Bertrand & Emmanuel, specialisten circulaire economie bij EcoRes/Group One(1).

“Valuable materials are leaking from our economies,” schrijft de EU-Commissie in haar nota ‘towards a circular economy’. “Circular economy systems keep resources within the economy when a product has reached the end of its life, so that they can be productively used again and again.” Lijkt op kringloop in een hipper jasje. Maar Bertrand wijst er op dat het concept breder is dan dat.

Bertrand: “L'économie circulaire donne la priorité à l'usage d'une matière d'un bien à la place de son habituel achat. Cela signifie que les matériaux et produits sont conçus pour être, en fin d'usage, réparés, reconditionnés, réutilisés, démantelés, recyclé en priorité sur leur élimination dans le respect de la nature et de l'homme. Cela implique aussi une évolution des modèles économiques vers la vente d'un service ayant une plus-value pour les éco-systèmes, au lieu d'un bien vendu pour lequel la fin de vie n'aurait pas été prévue.”

Concreet ?

In Neder-Over-Heembeek coördineerde EcoRes het project Irisphere. In samenspraak met citydev.brussels (GOMB) en Leefmilieu Brussel (IBGE/ BIM) begeleiden ze bedrijven (Scania, Duchateaux…) bij de identificatie en uitwerking van heel concrete win-win processen waar ook het milieu bij gebaat is. Zo stelt Solvay zijn overtollig gedemineraliseerd water ter beschikking van een ander bedrijf (ZF) dat daarmee een schoonmaakproces kan verbeteren. Of rijden de tractoren van Ferme Nos Pilifs op frituurolie van een bedrijfskantine.

Bertrand: “We werken nu ook aan een cartographie des flux dans la région RBC. Dan kunnen we op grotere schaal bekijken welke samenwerkingsverbanden er kunnen worden opgezet en welk bedrijf blij is met afval van een ander.”

Unité d'aquaponie du Village Partenaire, le centre d'entreprise géré par Goupe One; un exemple de système vivant qui fonctionne selon les principes de l'économie circulaire. Dans cette serre, les végétaux se nourissent à partir des déjections des poissons grâce à l'intervention de bactéries. Plus d'info sur ce projet: www. aquaponoris.be © GroupOne

Als deze circulaire economie echt van de grond raakt, wat kan dat betekenen voor onze armere wijken ?

Emmanuel: “Au travers des principes de l'économie circulaire, il est possible de créer de l'activité et de l'emploi tout en répondant aux besoins locaux. La circularité et la valorisation du local nécessaires à une telle économie reposent tant sur les déchets, l'énergie, le partage d'espaces... que sur les ressources immatérielles – les compétences, le volontariat, la confiance entre acteurs... Une telle approche mobilise dès lors les acteurs économiques (entreprises existantes, entrepreneurs en création, financeurs...) et les acteurs sociaux, les citoyens. Ils se retrouvent autour d'un même défi: l'amélioration des conditions de vie sociales, économiques et environnementales d'un quartier. Dans une ville comme Bruxelles, caractérisée par une économie de service et un fort taux de chômage, l'économie circulaire peut améliorer l'employabilité des personnes fragilisées. La dimension centrale de l'économie circulaire, la valorisation des flux matériels, est autant un prétexte de formation et de mobilisation de compétences ‘dormantes’ qu'une finalité environnementale et économique.”

Een mooie uitspraak om voor te leggen aan Betty D’Haenens van Chambéry. Dit wijkhuis in laag Etterbeek heeft een uitgebreid aanbod als dienstencentrum voor de buurt (bv. een sociaal restaurant) maar ook een kinder- en jongerenwerking én een werkervaringsproject. Allemaal zaken die bovendien op elkaar inspelen.

Betty, slapende competenties wakker maken, dat is voor jullie waarschijnlijk meer dan een theoretisch concept ?

Betty: “We merken dagelijks dat er veel mensen zijn die zich in een ‘grijze zone’ bevinden. Ze hebben dikwijls verschillende competenties of hebben het in zich die te ontwikkelen maar vaak hebben ze niet de juiste getuigschriften of haken ze af op het schoolse. Via onze verschillende werkingen leren mensen competenties, vaak al doende en langs de neus weg. Maar we zetten er ook expliciet op in. Zo neemt onze jeugdwerking jongeren, die misschien vooral kwamen pingpongen, mee in een langer traject waarbij ze op een niet schoolse manier een ‘competentiestick’ vullen. Dat kan dan leiden tot een certificaat in het jeugdwerk. We gaan nu nog een stap verder en begeleiden een groep jongeren uit de wijk bij de oprichting van een echte micro-onderneming rond babysitten. En die onderneming moeten ze zelf leiden, ook financieel. We werken dus zeer expliciet en praktisch rond het wakker maken van soms slapende competenties. ‘t Is een verhaal van lange adem, van samen iets opbouwen.”

Kan een circulaire economie dienen als ‘wekker’ van slapende competenties?

Betty: “Veel mensen spelen met ideeën die in de richting van het circulaire gaan. Dat werd ook duidelijk in het basisdossier van het wijkcontract waarin ideeën naar voor kwamen voor een winkel zonder verpakking, de oprichting van een GASAP(2)... Maar die bekommernis om leefmilieu en kringloop leeft toch vooral bij de middenklasse. Wij werken wel aan de vertaalslag hiervan naar een ruimer publiek en passen het ook toe in onze werking. Zo werken we met afval van paletten van lokale handelaars. De ecologische bekommernis is ook aanwezig in ons werkervaringsproject rond renovatie. Het wordt echter een uitdaging om een stap verder te gaan en een ‘circulair’ project uit te bouwen dat aansluit op de aanwezige competenties en activiteiten. Vandaar ook onze samenwerking met Bral en Ecores/Group One in het project Circular.”

Circular

Als dit project groen licht krijgt, zullen we de goederen- en afvalstromen in enkele wijken in kaart brengen en kijken waar bedrijven, handelaars en organisaties kunnen samenwerken of ruilen. En belangrijk: we maken ook een inventaris van de lokale kennis en competenties van mensen en proberen die te activeren, onder meer met ‘co-creatie-ateliers’ en een traject van begeleiding en vorming. Misschien beginnen enkele werklozen als resultaat daarvan een cateringbedrijf dat gebruik maakt van lokale groenten en levert aan organisaties uit de buurt. Of produceren ze iets op basis van lokale afvalstromen. Allemaal lokaal verankerd en niet ‘delokaliseerbaar’. En ook zonder nieuwe starters kan het project slagen. Elke persoon die dankzij dit traject zijn of haar competenties aanscherpt, is sowieso een overwinning.

Steyn Van Assche & Piet Van Meerbeek

(1) EcoRes est un bureau d'étude et de conseil dont la mission est d'accélérer la transition des entreprises et des territoires vers une société durable.  Group One is de moedervzw van waaruit EcoRes ontstond

(2) Groupes d'Achat Solidaies de l'Agriculture Paysanne

Talentenbank met wafels

© Youssef Amchir

Op 15 & 16 oktober organiseerden Chambéry samen met de Service d’aide aux jeunes en milieu ouvert (AMO), Samarcande en het OCMW een ‘Parcours van de solidariteit’. Spelen mee op de achtergrond : de strijd tegen armoede en de universele mensenrechten. Om er niet de zoveelste jammerklacht van te maken, werd de nadruk gelegd op solidariteit en lag het accent op positieve initiatieven.

Zo werd het universele ‘recht op werk’ aangegrepen om de wafelbank te lanceren. Inclusief wafels, kantoor en bedienden in pak. Maar zonder geld. Mensen konden er hun kwaliteiten of vaardigheden investeren in een fonds met projecten van het lokale verenigingsleven. En jawel, na de storting wachtte een dividend in de vorm van een gratis wafel. De teaser bleek uitstekend te werken want een zeer groot deel van de voorbijgangers ging in op het aanbod en toonde zich bereid om tijd af te staan voor het goede doel.

De verzamelde vaardigheden worden nu concreter gelinkt aan een 20-tal vooraf geselecteerde projecten uit de buurt. Momenteel is het systeem dus een soort wervingsreserve van vrijwilligers maar zo worden er alvast weer mogelijkheden gecreëerd om nieuwe vaardigheden uit te bouwen en ervaringen op te doen.