Het Pacheco-Instituut: opnieuw een projectoproep die huisvesting a priori uitsluit

Terwijl het vinden van een woning een hindernisparcours wordt, staan er in  Brussel ook veel gebouwen en woningen leeg. Het tijdelijk gebruik van leegstaande gebouwen om huisvesting te bieden is een van de vele manieren om de huisvestingscrisis aan te pakken.

Het Pacheco-Instituut is 12.000m² groot en eigendom van het OCMW van Brussel-stad. Het is een prachtig gebouw gelegen in het centrum van de stad en staat sinds enkele jaren leeg. Tot 2017 was er in dit gebouw een rust- en verzorgingstehuis gevestigd. Sindsdien bleef het gebouw min of meer leeg. Activisten die opkomen voor het recht op wonen, bezetten het gebouw in het kader van de ‘Solidaire Opvordering’  (la Campagne de Réquisitions Solidaires) tot de politie het gebouw ontdeed van zijn bewoners.

Er wordt nu een projectoproep gelanceerd voor het Pacheco-Instituut, met als doel een tijdelijke bezetting te lanceren met projecten "van sociale, culturele, artistieke, sociaaleconomische, educatieve, circulaire economie en duurzame ontwikkeling". De oproep vermeldt: "huisvesting is niet toegestaan".

Deze oproep is slechts eentje in een reeks van projectoproepen die een woonfunctie uitdrukkelijk uitsluiten in het kader van tijdelijke bezettingen van leegstaande openbare gebouwen. De lijst wordt steeds langer: het Pacheco-instituut (OCMW Brussel-stad), de site van Goujons of Ropsy Chaudron (CityDev), de kazerne van Etterbeek (SAU), de Tri Postal (NMBS), ...

Dat openbare exploitanten oproepen om hun leegstaande gebouwen tijdelijk in gebruik te nemen, is ongetwijfeld een zeer positief signaal dat moet worden benadrukt. Maar het herhaaldelijk en bijna automatisch terzijde schuiven van een zo fundamentele functie als huisvesting is op zijn minst problematisch te noemen.

Hoewel huisvesting uiteraard specifieke voorwaarden vereist die legitieme vragen oproepen (de technische staat van de gebouwen, de beschikbare budgetten, de duur van de projecten, enz.), moet men deze projectoproepen in leegstaande gebouwen in een algemenere context plaatsen: die van de hardnekkige huisvestingscrisis in Brussel.

De huisvestingscrisis en de paradox van de Brusselse leegstand: een kwestie van coherentie

Op zondag 28 maart was het de Internationale Dag van het recht op wonen. Deze jaarlijkse oproep is een gelegenheid om ons eraan te herinneren dat behoorlijke huisvesting weliswaar een grondwettelijk recht is, maar dat het helaas steeds meer een voorrecht wordt dan een verworvenheid voor iedereen. Het is nuttig om enkele cijfers in gedachten te houden: in de hoofdstad van de Europese Unie staan meer dan 45.000 huishoudens op de wachtlijst voor sociale huisvesting, en degenen die deze krijgen, hebben soms 15 jaar moeten wachten. Er zijn meer dan 5.300 mensen slecht gehuisvest of dakloos, waaronder bijna 1.000 kinderen. Men kan zich gemakkelijk voorstellen wat deze nu al ondraaglijke cijfers zullen worden als de dubbele crisis - corona- en sociale, eenmaal "achter de rug" is.

Het lijkt een paradox in Brussel: terwijl het vinden van een betaalbare woning een moeilijk hindernisparcours is geworden, staat de hoofdstad vol met leegstaande gebouwen en woningen. 10% van de sociale woningen staat leeg, 15% van de kantoren staat leeg en meer dan 5.000 woningen boven winkels zijn verlaten. Cumulatief staat er momenteel meer dan 6,5 miljoen m² ruimte leeg in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG). Alles bij elkaar is dit het equivalent van de oppervlakte van de stad Elsene. Sommigen spreken zelfs van een "twintigste gemeente" van Brussel, bestaande uit alle onbezette ruimte in ons Gewest.

Zou het dan niet logisch zijn om deze leegstaande infrastructuren te gebruiken om een deel van deze crisis op te vangen? Zou het gezond verstand er niet op wijzen dat men deze lege plaatsen in de eerste plaats moet gebruiken voor de minderbedeelden? Het tijdelijk in gebruik nemen van leegstaande gebouwen om huisvesting te bieden is een van de manieren om de nood te lenigen, naast vele andere.

Om deze huisvestingscrisis het hoofd te bieden, heeft de regering noch oplossingen, noch middelen. Nochtans gaven de overheidsvertegenwoordigers herhaaldelijk te kennen dat zij de kwestie van tijdelijke bewoning voor sociale doeleinden ter harte nemen.

• Al in de beleidsverklaring 2019-2024 herinnerde de Gewestregering eraan dat zij "tijdelijke initiatieven voor sociale bewoning wilde aanmoedigen, waarbij zij de duurzaamheid van het sociale woningbestand op lange termijn wilde garanderen".  
• Nog recenter heeft Nawal Ben Hamou, staatssecretaris voor huisvesting in BHG, dit bevestigd met haar noodhuisvestingsplan. Dit plan omvat een reeks structurele oplossingen op lange termijn, maar dringt ook aan op de noodzaak om leegstaande woningen weer in gebruik te nemen.

Als het nu niet kan, wanneer dan wel?

Ondanks alles is men bij bijna alle projectoproepen voor de beschikbaarstelling van leegstaande openbare gebouwen geneigd prioriteit te geven aan sociaal-culturele en commerciële projecten boven huisvesting.

Wij stellen niet alleen de technische, budgettaire of opportuniteitsbeperkingen ter discussie die de uitsluiting van huisvesting in dergelijke projectoproepen zouden kunnen rechtvaardigen. We willen ook de onderliggende logica in vraag stellen.

Wat moeten we denken van de voluntaristische, politieke verklaringen over tijdelijke bezetting voor sociale doeleinden en van oproepen tot solidariteit bij burgers, wanneer de verklaringen in de praktijk niet worden waargemaakt? Als we geen lege openbare gebouwen mobiliseren om mensen in nood op te vangen, waar moeten we het dan doen?

Tijdelijke, sociale woningen hebben het potentieel om veilige, fatsoenlijke en betaalbare transitonderkomens te bieden aan mensen in grote nood en hen tegelijkertijd te integreren in gemengde projecten waar sociale steun, cultuur, sociale economie en onderwijs met elkaar verweven zijn. Deze concrete projecten werken. Er zijn talloze, succesvolle voorbeelden van dergelijke benaderingen, waarbij huisvesting en activiteiten worden gecombineerd, zoals het project "Grands Voisins" in het hart van Parijs, waarbij een groot, leegstaand ziekenhuis tijdelijk in gebruik werd genomen. Wat zou ons, in Brussel, ervan weerhouden dit te doen?

Denken aan tijdelijke bewoning voor sociale doeleinden van leegstaande, openbare gebouwen en wonen a priori verbieden, is het begrip van zijn betekenis beroven en alleen de deklaag behouden.

Tijdelijke stedenbouw kan in geen geval dienen als alibi of een vernislaag worden op de roest van een stad die steeds minder bewoonbaar wordt voor een groeiende rand van haar bevolking.

De spelers in het veld zijn er klaar voor. Overheidsinstanties: het is aan u!

 Verenigingen voor integratie door huisvesting, collectieven, maatschappelijk werkers, tijdelijke bezettingsplatforms voor sociale doeleinden, ondersteunende structuren, ... wij zijn er klaar voor!

Wij minimaliseren de technische aspecten niet en doen evenmin afbreuk aan de kosten die met het opzetten van huisvestingsprojecten zijn gemoeid. Wij constateren echter dat er geen gebrek is aan leegstaande gebouwen, dat de behoeften groot zijn en dat de actoren ter plaatse bekwaam, ervaren en legitiem zijn in het coördineren van de ingebruikneming van deze grote openbare gebouwen.

Wij zeggen het luid en duidelijk: het gebouwenbestand van onze regio zit vol met leegstaande gebouwen. Het is de verantwoordelijkheid van de overheidsinstanties die over leegstaande gebouwen beschikken om ze beschikbaar te stellen voor gemengde projecten voor tijdelijke bewoning, met inbegrip van een aanzienlijke hoeveelheid accommodatie. Doen zij dit niet, dan zullen deze ruimten worden overgenomen door exploitanten van tijdelijke bewoning die zich weinig gelegen laten liggen aan het sociale doel van de activiteiten die er zullen plaatsvinden. De regering zal dus uiteindelijk afwijken van de ambities die zij in haar verklaring heeft geformuleerd.

Wij zullen bij de toekomstige projectoproepen voor tijdelijk gebruik nagaan of ze de mogelijkheid om onderdak te bieden, opnieuw uitsluiten. Als dit het geval is, zullen we dit manco opnieuw aan de kaak stellen. Want in plaats van huisvesting uit te sluiten, moet de overheid deze sociale en solidaire functie net systematisch ondersteunen. De actoren ter plaatse, waaronder een aantal van de ondertekenaars van deze brief, zullen dan paraat staan.

Getekend door:

- BRAL.brussels

- Bulle ASBL

- CIRÉ asbl

- Communa ASBL

- Community Land Trust Brussels (CLTB)

- DoucheFLUX

- Droit à un toit – Recht op een dak

- Huneeds

- L’Ilot – Sortir du sans-abrisme

- Infirmiers de Rue

- Job Dignity

- Les Petits Riens

- Logements pour Tous ASBL

- Plateforme Citoyenne – BxlRefugees – Burgerplatform

- asbl RBDH/BBRoW vzw Rassemblement Bruxellois pour le Droit à l'Habitat/Brusselse Bond voor het Recht op Wonen

- Les Ricochets ASBL

- Samenlevingsopbouw Brussel

- SINGA Belgium

- Syndicat des Immenses

- Toestand VZW

- La Voix des Sans Papiers Bruxelles

- Woningen 123 Logements