Brussel vaart wel zonder groei - Case 2: Wonen boven winkelen op de Heizel

Onder het motto ‘never waste a good crisis’, zou de nood een deugd worden na de wereldwijde economische en financiële crisis van 2008. De zoektocht naar een alternatieve economie kon beginnen. “Duurzame economie” rolde over ieders lippen, maar op het terrein veranderde weinig. Evenmin op het Heizelplateau. Daar lijkt van een crisis geen sprake.
 

Om de crisis het hoofd te bieden deden politici, van internationaal tot lokaal, er alles aan om ‘het consumentenvertrouwen te herstellen’ en om ‘de kooplust opnieuw te stimuleren’. Eén voorbeeld: op het hoogtepunt van de financiële crisis in 2008 werd in Londen een nieuw shoppingcenter geopend. Tijdens de openingsceremonie liet de Londense burgemeester Boris Johnson zich ontvallen dat de Londenaars “een verstandig besluit hadden genomen om te crisis even te vergeten en te komen winkelen”.

Nochtans zijn er genoeg redenen om die logica van het pure consumentisme niet zomaar te aanvaarden. Vele economen wijzen er op dat de grenzen van het consumentisme bereikt zijn. Het leidt tot sociale vervreemding, asociaal gedrag en tot wat heet ‘sociale recessie’: steeds meer mensen hebben het gevoel dat ze er niet meer bij horen, omdat ze niet kunnen kopen wat hun buren bezitten. Het is niet moeilijk om hiervoor bewijzen te vinden in Brussel. Denk maar aan de discrepantie tussen de torenhoge werkloosheid en het feit dat Brussel toch opduikt bovenaan de lijstjes van ‘aantrekkelijkste zakensteden’. Nemen we even de Heizel als voorbeeld.

Winkels geen publiek goed

In de hierboven beschreven commerciële logica ondertekenden het Gewest en de Stad Brussel in 2008 een ‘charter’ over de Heizelvlakte, waarin ze zich engageerden om er zo snel mogelijk een shoppingcenter te bouwen. Maar we krijgen de steun van Brusselse academici als we zeggen dat een shoppingcenter op de Heizel een slecht idee is. Het is onzeker of zo’n centrum alle Brusselaars ten goede zou komen: “Het is onrealistisch om te denken dat de werkloosheidsproblematiek […] zal worden verbeterd door zogenaamde ‘doorsijpeling’-effecten waarbij welvaart gegenereerd binnen de dominante economische sectoren diffuus verdeeld wordt. Een verdere ontwikkeling van deze dominante sectoren kan de sociale kloof nog vergroten” (SGB, p.150)

De prioriteiten voor de Heizel liggen dus ergens anders: bij kleinere handelszaken, openbare functies (scholen, crèches…) en huisvesting bijvoorbeeld. Voor de Stad Brussel, eigenaar van de Heizel, zijn woningen op de site slechts ‘facultatief’. Het OCMW zou er enkele tientallen woningen mogen bouwen. Nochtans is de Heizelvlakte de locatie bij uitstek om véél meer huisvesting te voorzien. Een berekening van het aantal m² moet gebeuren in het kader van een geïntegreerd globaal plan dat het Nederlandse studiebureau KCAP (winnaar van de NEO-wedstrijd) vandaag opmaakt.

Wie het kleine niet eert

Een nieuwe gemengde woonwijk – met scholen, crèches en lokale handel – is mogelijk op de Heizel. Er is alleen een hele stevige politieke vuist voor nodig. En die ontbreekt. Want met het argument dat een shoppingcenter nodig is om het geplande congrescentrum te financieren, help je de Brusselaar weinig vooruit. Het is overigens een argument dat door geen enkele projectontwikkelaar serieus wordt genomen.

In dit verband is de houding en de visie van KCAP positief. Het hoofd van dat bureau liet publiek optekenen dat ook hij liever “10 keer 10.000 m² commerciële ruimte op de Heizel” ziet komen dan in één klap een mastodont van 100.000 m² te bouwen. Economie “van onderuit” eerder dan “van bovenaf” dus. Economische initiatieven die mensen – bij voorkeur deze die op de site wonen - de kans en de tijd geven om stap voor stap de ontwikkeling van de Heizel mee te volgen, zich de site toe te eigenen… Dat moet er mee voor zorgen dat de Brusselaars zich kunnen vereenzelvigen met wat er gebeurt op de Heizel en dat het bijdraagt tot hun welzijn.

En op de studie die aantoont dat een shoppingcenter op de Heizel complementair zou zijn met het handelsaanbod in de omliggende handelswijken blijft het overigens wachten. De Brusselse en Vlaams-Brabantse unies van zelfstandige ondernemers, UNIZO en UCM, wijzen er ook op dat de komst van een groot commercieel centrum op de Heizel “de inspanningen van zowel de publieke als de privé-initiatiefnemers in de handelskernen van de omliggende Brusselse en Vlaamse gemeentes in één klap teniet zou doen”. Men weze gewaarschuwd.

Joost Vandenbroele

Er bestaat een website over het NEO-project (www.neobrussels.be), met een speciaal 'forum' voor de bewoners, maar die wordt niet tot heel slecht onderhouden. De laatste update dateert van ruim een jaar geleden, terwijl er het laatste jaar in dit dossier toch heel wat noemenswaardig is gebeurd. Check dus gewoon af en toe de Bral-website (zoekterm ‘Heizel’).