Josaphatsite: Richtplan van Aanleg opnieuw in openbaar onderzoek

Je kan nog tot 25 november reageren op het openbaar onderzoek van het Richtplan voor de Josaphatfriche. BRAL maakt het je makkelijk met een voorbeeldbrief. Deel de voorbeeldbrief met je netwerk (www.bral.brussels/voorbeeldbriefjosaphat) en roep hen op ook te reageren!

De context 

De Brusselse regering zoekt goedkeuring voor haar aangepaste plan voor de Josaphatsite bij de bevolking. Ze paste het vorige plan aan dankzij massaal protest. De regering beloofde rekening te houden met het protest én er werd een aanvullende biodiversiteitsstudie besteld. Het openbaar onderzoek naar het richtplan Josaphat loopt tot 25 november. Je vindt alle officiële documenten op de website van Perspective.brussels. BRAL nam het nieuwe plan onder de loep en roept je op om ook te reageren.

Wat veranderde er?  

Leg de twee plannen naast elkaar (zie afbeelding 2) en dé verandering valt onmiddellijk op. Er werd één bouwzone vervangen door een ‘biopark’ van ... amper 1,28 hectare. Dit is peanuts als je weet dat de volledige site (oost- en westkant samen) 24 hectare groot is. Positief is dat er geen doorgaand motorisch verkeer meer mogelijk is en dat de parkeerplaatsen naast het spoorpark verdwenen zijn. Er zijn nog wat kleinere veranderingen maar je kan er niet naast kijken: het nieuwe plan is min of meer een copy-paste van het oude. Met het manifesto Plan B Josaphat probeerden we nu net dat te vermijden.  

We willen dus – nog steeds - een radicaal nieuw en coherent gecocreëerd plan. We roepen dan ook iedereen op om massaal te reageren op het openbaar onderzoek en de regering te vragen écht het geweer van schouder te veranderen.  

Je kan de argumenten gebruiken die we al uitvoerig toelichtten in ons plan B of in deze video. Wààrom we op ons standpunt blijven staan en geen vrede nemen met deze nieuwe versie van het Richtplan van Aanleg Josaphat leggen we hieronder uit. 

Greenwashing  

Biodiversiteit  

Het moge duidelijk zijn: ook het nieuwe voorstel zal weinig overlaten van de huidige fenomenale biodiversiteit. Die biodiversiteit is ondertussen welbekend (meer dan 1200 soorten werden er geobserveerd) én erkend. Niet enkel door lokale natuurliefhebbers en nationale natuurverenigingen zoals Natagora en Natuurpunt maar ook door onderzoekers van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen.  

We kunnen nu al zeggen dat er niet zoveel zal overblijven van de biodiversiteit die ze een plaats willen geven in dit nieuwe plan. En wel hierom : 

Size matters

Natuur heeft plaats nodig. Er zijn genoeg studies die aantonen dat oppervlakte een kritische factor is voor vele soorten.[1] Er zullen dus minder soorten overblijven en van de soorten die overblijven zal het aantal lager liggen. De Friche zal haar functie als kraamkamer van biodiversiteit voor de omliggende groene ruimten dus verliezen. Met een biopark van 1,28 hectaren zullen ook trekvogels de site overslaan en een rustpunt minder hebben op hun route. Eerlijk is eerlijk: het biopark wordt aangevuld met het ‘wadipark’ en het spoorpark zodat het geheel toch al iets interessanter wordt. Maar wat zien we? Een groot deel van het spoorpark is eigenlijk een recreatiezone. Een speeltuin zeg maar.  

• Maak één aaneengesloten ‘biopark’ van 14 ha (op de 24)  

Location matters

Het rijkste deel van de site qua biodiversiteit is gepland om als eerste te verdwijnen onder de graafmachines. 75% van de diersoorten van de friche werd waargenomen op de plaats waar men de wooncampus (de vroegere fase) 1 wil ontwikkelen. Jawel, zo groot is het aandeel van het aantal geziene soorten op dit stuk van de site. We kunnen de bezorgdheid voor de biodiversiteit in het nieuwe plan dan ook moeilijk serieus nemen. We weten dat er al een procedure loopt om een ontwikkelaar aan te stellen die dit deel zou ontwikkelen. Maar we met plezier dat de wet inzake overheidsopdrachten (art.85) stelt dat overheden altijd het recht hebben om een procedure te stoppen.   

• Zet de wooncampus (de vroegere fase 1) stop 

Connection matters

 De taluds of spoorwegbermen zijn vandaag de dag bebost. Ze maken deel uit van de aanwezige biodiversiteit en vervolledigen de interessante mix aan biotopen. Ze vormen ook een mooie ‘corridor’ in het ecologische netwerk. Het taludbos wordt geïntegreerd in het ‘taludpark’ maar we zien dat het taludbos ten noorden van het biopark plaats moeten maken voor woningen. 

• Behoud het taludbos integraal 

Sauvons le climat, sauvons la Friche Josaphat 

Water  

We hadden dit jaar ons deel wateroverlast in België. En we weten wie daar verantwoordelijk voor is: wijzelf. ’t Is te zeggen: de klimaatverandering die zulke hevige regenbuien met zich meebrengt, wij die de klimaatverandering veroorzaken en te weinig plaats geven aan water.  

We mogen niet onnodig verharden en we moeten plaatsmaken voor water, ook in Brussel. Dat is ondertussen voor iedereen duidelijk. Het plan beantwoordt daar enigszins aan, zie bijvoorbeeld het wadipark’. Maar het is niet voldoende. Idealiter kan de site een rol spelen bij de opvang van het regenwater uit de omliggende huizen. Anderzijds maakt men het zichzelf moeilijk door een doordringbare kant te verharden en harde oppervlakte te ontharden. Het plan vermeldt een geleidelijke ontharding aan de oostkant van de site. We schreven inderdaad zelf in het ‘Manifesto plan B’ dat het de verharde oppervlakte daar wel zeer groot is in verhouding met de activiteiten die er plaats vinden. Maar waarom het jezelf moeilijk maken met aan één kant te ontharden en aan de andere kant te verharden? Bovendien: ook aan de oostkant van de sporen zal er vooral verhard worden. We zien niet goed waar er dan wel onthard zou worden en al zeker niet over hoeveel m2 het zou gaan. Het zal hoe dan ook amper invloed hebben op de totale oppervlakte die onder het beton zal verdwijnen. 

Hitte 

Een open, doorlaatbare Friche zorgt ook voor minder hittestress. De Friche zorgt nu voor koelte. Stedelijke gebieden vormen hitte-eilanden die door een opwarmend klimaat nog dodelijker worden. Compacter bouwen kan dan wel de broeikasuitstoot van transport verminderen, het verhoogt wel het risico op stedelijke hittestress. Verkoeling tot diep in het centrum van Brussel wordt dringend nodig. Dit moeten we nu planmatig aanpakken. Via een groenblauw netwerk kunnen we de verkoeling doortrekken van buiten Brussel richting centrum. Door bebouwde zones af te wisselen met brede groenzones, is het mogelijk om de stad te ventileren. Zones met koude en warme lucht afwisselen zorgt voor een verkoelende luchtstroom voor de bebouwde zone. Dit idee stoelt op het concept van de vingerstad of het lobbenstadmodel en is ontwikkeld in de eerste helft van de 20e eeuw. Steden als Kopenhagen, Amsterdam, Hamburg en Stockholm pasten dit idee al min of meer toe. In België gaat onder andere de stad Mechelen aan de slag met dit concept. 

Onze raad: houd het simpel! En…

• Houd groen waar het groen is en bouw waar het al grijs is 

There is an alternative 

Bouwgrond is schaars in Brussel. We kennen ook al jaren een wooncrisis, die meer dan ooit een crisis van betaalbare woningen is. Het hoeft daarom niet te verbazen dat voor elke morzel volle grond in Brussel hard gebikkeld wordt, zeker als die grond in publieke handen is. We willen dan ook eerst en vooral dat die grond in publieke handen blijft. 

Leegstaande kantoren: nieuwe cijfers en tendensen 

Er zijn al een pak leegstaande kantoren én er komt nog een pak leegstand op ons af. De reconversie daarvan wordt een enorme uitdaging. Maar ze is ook een kàns om met minder ruimtebeslag de nodige woningen te creëren.  

Het pas uitgebrachte overzicht van het kantorenpark van Perspective stelt dat de leegstand licht toenam (van 954.870m² in 2018 naar 978.424m² in 2020). Het rapport meldt ook dat de effecten van de coronacrisis nog niet volledig te zien zijn in de cijfers én dat er een pak nieuwe kantoren gepland zijn (al 415.202 m² vergund). Wie nieuwe vergunningen zegt, die zegt meestal ook een leegloop van de iets oudere kantoren.  

De tendens voor meer thuiswerk zat al in de lift, maar wordt nog versterkt door corona. Tekenend zijn de cijfers van de Regie der Gebouwen, die Perspective gebruikt in het rapport. Terwijl de Regie voor de federale overheidsdiensten in 2012 nog 100 werkplaatsen voorzag voor 110 voltijdse werknemers, waren dat er 82 in 2018 en voorzien ze in de nabije toekomst slechts 58. Andere grote spelers zoals de Europese Commissie kondigen ook drastische inkrimpingen aan. Een exact cijfer valt daar moeilijk op te plakken maar de Nationale bank schat een daling van 22% voor de komende 5 jaar van de nodige kantooroppervlakte. De regering moet een voortrekkersrol opnemen om die leegstand te gebruiken voor betaalbare en aangename woningen voor de Brusselaars te creëren. 

• Zet (nog) meer in op de reconversie van kantoren  

Potentie Leopold III-laan 

Wanneer we naar de onmiddellijke omgeving gaan, zien we ook veel mogelijkheden. Het burgercollectief Team Leopold III stelt in hun plan (I love Josaphat) volledig terecht voor om in te zetten op een beter gebruik van de potentie van de Leopold III-laan en de knooppunten van het openbaar vervoer.  We laten ze zelf aan het woord: “Langsheen de laan liggen meerdere kantoren die leeg staan of op korte termijn zullen vrijkomen. Bovendien zijn er meerdere percelen die nauwelijks bebouwd zijn en op eenvoudige wijze kunnen verdicht worden. Heel wat van deze sites zijn bovendien publieke eigendom.’ Volgens hun berekeningen kan dit leiden tot de creatie van maar liefst 1552 woningen.  

Zeker de percelen die in publieke handen zijn en die leegstaan, moet de regering aanpakken als alternatief zodat de Josaphatsite kan bewaard blijven. 

• Breek uit je perimeter  

Valse tijdsdruk  

De bevolkingstoename verloopt lager dan men 10 jaar geleden voorspelde. Jawel, zo oud zijn de plannen voor Josaphat ondertussen. In 2010 moest het aantal woningen plots fors opgetrokken worden omdat de cijfers deden lijken dat de stad uit haar voegen ging barsten. Al in januari 2019, stelde het Federaal Planbureau zijn prognoses bij: van een verwachte jaarlijkse groei van 10.000 mensen verwacht een groei van 3.600 mensen per jaar.   

We komen nog eens terug op deze cijfers omdat ze een beetje druk van de ketel nemen. Tijdsdruk om snel woningen te realiseren lijkt ons de enige reden waarom de regering koste wat kost met fase 1 wil doorgaan.  De procedure is nu eenmaal begonnen en op die plek zouden er dus relatief snel een pak woningen kunnen opgeleverd worden. Er is huisvesting nodig, maar een beetje sneller kunnen opleveren is geen reden om een slecht plan door te voeren.  

De woningnood die er is, speelt zich vooral af in het segment van de betaalbare woningen. Dat probleem is dan weer gelinkt aan het gebrek aan publieke gronden. Aangezien de Friche publieke grond is, willen we hiervoor niet ons hoofd in het zand steken. Het huidige plan voorziet 45% publieke woningen waarvan 18% bescheiden koopwoningen, 5% sociale koopwoningen en 22% sociale huurwoningen. Hiermee is het wat betreft huisvesting het meest sociale richtplan van ze allemaal, maar ze slaat nog steeds de bal mis. Om een degelijk woningbeleid te voeren moet een overheid beginnen met publieke grond publiek te houden, en absoluut prioriteit geven aan kwaliteitsvolle sociale en betaalbare woningen en het aandeel woningen volgens het CLT-model uitbreiden. 

• Neem tijd en maak een écht nieuw RPA. Eentje volgens de principes van het manifesto plan B ;) 
• We stellen voor als eerste fase een stationswijk te ontwikkelen ten oosten van de sporen. (ten noorden van het huidige industriegebied). 
• We vragen dat publieke grond publiek blijft en dat 60% van de woningen sociale woningen worden. 

Zelf nemen we ook nog even de tijd om het dossier meer in detail te onderzoeken maar hierboven vindt u alvast cruciale elementen om uw eigen bezwaarschrift mee te stofferen. Aarzel niet ze te gebruiken en vergeet niet te reageren via de website van Perspective. 

[collapse collapsed]

Wat is een openbaar onderzoek?  

Een openbaar onderzoek is een verplicht moment in grote stedenbouwkundige plannen. De overheid licht haar plannen toe en de samenleving (burgers, collectieven, verenigingen, bedrijven, scholen, …) kan daarop haar bezwaren uiten. Perspective: “Na het openbaar onderzoek worden alle opmerkingen en adviezen naar de regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gezonden, die het advies van de Gewestelijke Ontwikkelingscommissie zal vragen. Het RPA kan hierop aangepast worden met het oog op een tweede lezing. De regering zal vervolgens het advies van de Raad van State inwinnen en in het licht van diens conclusies het RPA definitief goedkeuren.” 

Burgerparticipatie beperken tot een openbaar onderzoek is volgens ons een spijtige zaak, omdat we voorstander zijn van cocreatie vroeg in het ontwikkelingsproces om de plannen te verbeteren. Het is echter wel zéér belangrijk nu jouw stem te laten in dit dossier.

[/collapse collapsed]

Dien jouw bezwaarschrift in voor 25 november! 

In bijlage vind je een korte voorbeeldbrief die je kan opsturen naar Perspective. Aarzel niet hem aan te passen naargelang je eigen prioriteiten en goesting.  Inspiratie om hem aan te dikken vind je in bovenstaand artikel en op de website van 'sauvons la friche’. Sauvons la friche!

Je kan deelnemen tot 25 november op drie manieren:  

• via mail naar josaphat@perspective.brussels 
• via post: Perspective.brussels, Naamsestraat 59, 1000 Brussel 
• via het formulier van Perspective.brussels (opgelet: je kan weinig extra aanbrengen) 

Wil je een extra inspanning doen? Deel de voorbeeldbrief met je netwerk (www.bral.brussels/voorbeeldbriefjosaphat) en roep hen op ook te reageren!

Heb je vragen, suggesties of opmerkingen? Contacteer ons dan via info[at]bral.brussels.

Een dikke merci om je te engageren als kritische burger in dit belangrijk dossier! Samen verleggen we stenen in de Brusselse stadsplanning.

[1] Joscha Beninde, Michael Veith and Axel Hochkirch, “Biodiversity in cities needs space: a meta-analysis of factors determining intra-urban biodiversity variation”, Ecology Letters, (2015) 18: 581–592