ExpAIR: een nieuw luchtmeetproject

Foto: Stadsbiografen, Maxim Van Den Bossche

BRAL start in samenwerking met Leefmilieu Brussel nieuwe NO2-metingen van de buitenlucht. Na het globale beeld van CurieuzenAir kiezen we voor gerichte metingen op de vermoedelijk meest vervuilde plaatsen en voor mini-meetcampagnes in functie van veranderingen in de publieke ruimte. Ook jij kan hieraan bijdragen. We leggen uit hoe.

Open vragen rond de evolutie van de Brusselse lucht

Tijdens de grootschalige burgerwetenschapscampagne CurieuzenAir brachten we samen met de Universiteit Antwerpen en de Brusselaars de Brusselse lucht in kaart. Uit de resultaten bleek dat - hoewel de evolutie over vele jaren positief is - er nog een lange weg te gaan is. 98% van de Brusselaars ademt een lucht in de niet voldoet aan wat de Wereldgezondheidsorganisatie als drempelwaarde (10µg/m³ NO2 concentratie) vooropstelt. Nog erger is dat er nog altijd plaatsen zijn waar de luchtkwaliteit niet voldoet aan de huidige Europese normen (40µg/m³ NO2 concentratie). Tegelijk stelden we vast dat de luchtkwaliteit beter was dan soms verwacht. De lage-emissiezone, de voetgangerszone in Brussel-centrum, infrastructurele ingrepen op verschillende plaatsen, het toenemend aantal mensen dat eerder kiest voor fiets en voeten, … hebben hun positief effect. Het goede nieuws was dat er hoop is dat we op een dag gezonde lucht kunnen ademen. Alleen gaat het nog te langzaam.

Na CurieuzenAir bleven we nog met vragen zitten. Wat was het effect van de naweeën van de covid-19 periode? In de officiële meetstations zien we bijvoorbeeld de luchtvervuiling weer omhooggaan. Zet de algemeen dalende trend zich door of wordt die trend helaas opnieuw doorbroken? Blijven de meest vervuilde plaatsen achter bij de algemene verbetering? Vergroot dit de kloof inzake milieurechtvaardigheid? Gaat de verbetering wel snel genoeg, wetende dat we anno 2022 nog steeds focussen op EU-waarden die door de wetenschappelijke inzichten voorbijgesneld zijn? Draagt het huidige beleid, zoals Good Move of Renolution, bij aan een versnelling?

Genoeg vragen om blijvend te onderzoeken hoe het met onze lucht gesteld is. Genoeg vragen ook om te blijven sensibiliseren en mobiliseren rond het belang van gezonde lucht. Want nog steeds zijn heel wat Brusselaars niet voldoende op de hoogte van de negatieve impact van slechte lucht op hun gezondheid en die van hun kinderen. Nog te weinig horen we hoe opstoten in luchtvervuiling een goed leven voor Brusselaars met ademhalingsproblemen soms onmogelijk maken. Nog te veel inwoners zien luchtvervuiling als een quasi “natuurlijk” gegeven in de stad. Nog steeds schuiven politici en beleidsmakers gezonde lucht wel naar voren als noodzakelijk, maar trekken ze tegelijk van leer tegen de maatregelen die daartoe zouden moeten leiden.

Daarom lanceert BRAL samen met Leefmilieu Brussel een nieuw luchtmeetproject onder de reeds gekende noemer ExpAIR. Hoewel we verder bouwen op CurieuzenAir, gaan we deze keer niet voor de grote schaal. We willen liever meten op plaatsen waar de nood het hoogst is. Daar waar we weten/vrezen dat de luchtvervuiling hors normes is en daar waar we denken dat beleid een positieve of negatieve impact heeft. Het project omvat zodoende twee luiken:

1) een secundair meetnet van (semi-) permanente metingen op de meest vervuilde plaatsen;

2) metingen met burgers, collectieven, gemeenten, … rond de plaatsing van een bepaalde maatregelen zoals circulatieplannen of schoolstraten.

Een secundair meetnet

De Europese wetgeving, omgezet in het Brussels Wetboek voor Lucht, Klimaat en Energie, is duidelijk. Boven de 40µg/m³ NO2 concentraties is de luchtkwaliteit illegaal. Dat gaat niet over een gemiddelde voor het hele gewest, maar over elke plaats. Nergens in Brussel mag de lucht boven deze concentratie gaan. Toch blijkt uit modellen van Irceline en bevestigd door CurieuzenAir, dat op vele plaatsen in Brussel dit wel het geval is. Het gaat dan merendeels over grote boulevards en street canyons met redelijk wat verkeer. Hoewel het Brussels geometrisch meetnet deze plaatsen wel representeert met meetstations op Regentlaan, Wetstraat, Keizer Karellaan, is dit niet altijd voldoende om rekenschap te geven van de ware grootteorde van deze overschrijdingen.

Vandaar dat wij vanaf volgend jaar meewerken aan een secundair meetwerk. Met passieve samplers - jullie kennen de techniek nog van bij CurieuzenAir, gaan we op de vermoedelijk meest vervuilde plaatsen van het Gewest permanente metingen verrichten. Het gaat over metingen per maand, zodat we maandelijks een update kunnen geven van hoe de lucht op deze plaatsen evolueert. We hebben in eerste instantie ruimte voor 20 meetplaatsen. Later kan dit uitbreiden. Voor de selectie van deze plaatsen kijken we naar CurieuzenAir en les Chercheurs d’Air. Daarnaast kunnen we plaatsen opnemen waar tijdens het CurieuzenAir-onderzoek geen meter stond, of waar we vermoeden dat het verkeer toen ongebruikelijk lager lag.

Uw suggesties voor deze plaatsen zijn meer dan welkom.

Naast het meten zelf is het de bedoeling van het project om omwonenden en lokale organisaties nauw te betrekken. We vragen geen meet-engagement deze keer, omdat het meetprotocol redelijk wat interventies over langere termijn inhoudt. We zullen wel lokaal informeren, sensibiliseren en mobiliseren rond resultaten en hoe we hiermee aan de slag kunnen gaan, richting beleid en maatregelen.

Bent u met uw collectief of vereniging bereid hier mee gemeenschap rond te maken, laat het ons dan ook weten.

We komen in elk geval later en meer specifiek bij iedereen terug op het moment dat de selectie van meetlocaties gemaakt is.

Lokale impact metingen

Het tweede luik van het project gaat over gerichte metingen naar de effecten van bepaalde beleidsmaatregelen. Hoewel het verbeteren van de luchtkwaliteit en de bescherming van de volksgezondheid een globale aanpak vereist en onder de bevoegdheid van het gewest valt, kan ook lokaal het verschil gemaakt worden. Met op verkeer gerichte maatregelen kunnen lokale overschrijdingen veroorzaakt door sluipverkeer of street canyons aangepakt worden. We denken bijvoorbeeld aan schoolstraten, speelstraten, circulatieplannen, filters, etc.  

Bent u als collectief of als gemeente van plan om een verkeers-sturende maatregel in te voeren en wil u de impact daarvan monitoren, neem dan met ons contact op.

Vaak behoort het verbeteren van de luchtkwaliteit tot de doelstellingen achter deze maatregelen. Maar even vaak ontbreekt goede monitoring ervan om te kijken of het beleid daar ook in slaagt. Verbeterden de genomen maatregelen effectief de luchtkwaliteit? Hebben maatregelen genomen op één plaats een negatieve impact op een andere plaats? Door voor, tijdens en na te meten kunnen we nagaan of en waar bijgestuurd moet worden, waar bijkomende maatregelen nodig zijn enzovoort.

Daarnaast koppelen we hier een luik burgerwetenschap aan. We pakken deze metingen collectief aan, in open gesprek met alle belanghebbenden. Samen beslissen we over waar we meten, tijdens welke periodes, op basis van welke onderzoeksvragen. Tijdens ateliers zoeken we ook uit wat we wel en niet kunnen meten, welke beperkingen er zijn, hoe we effectief kunnen meten, hoe we de resultaten kunnen interpreteren, … Zo draagt meten ook bij aan collectieve kennisontwikkeling.

Draag je steentje bij

Samengevat: een nieuwe meetcampagne dus. Waar we als BRAL samen met Leefmilieu Brussel instaan voor de metingen. Maar BRAL zou BRAL niet zijn, als ook jullie hier niet aan zouden kunnen bijdragen.

Voor de vaste meetpunten kan je ons laten weten wat volgens jullie de plaatsen zijn waar we echt moeten meten. Welke grote boulevards ontbraken er volgens jou in CurieuzenAir? In welke street canyon heb jij het moeilijk adem te halen? Maak je lijstje op en stuur het ons op.

Voor de lokale metingen, neem met ons contact op als je met je collectief, vereniging, school, … de impact van maatregelen wil kennen. Komt er een schoolstraat voor je school? Organiseer je een zomerstraat? Voer je als gemeente een circulatieplan in? Wij bekijken met u de mogelijkheden tot meten en brengen alle stakeholders rond de tafel om een gerichte meetcampagne op te starten.

Contact: expair@bral.brussels