AirCasting Brussels: burgerwetenschap voor een betere lucht

Als burgers zijn we dagelijks in min of meerdere mate blootgesteld aan luchtvervuiling. Deze vormt een ernstige bedreiging voor onze gezondheid en ons welbevinden. Vervuiling kan echter sterk verschillen van plaats tot plaats. En lang niet iedereen is er zich van bewust dat ze wonen, werken of vaak passeren op zwaar vervuilde plaatsen.

Kijken we bij wijze van voorbeeld naar twee fictieve bewoners van een residentiële wijk in Brussel. De éne neemt dagelijks de tram naar zijn werk in het stadscentrum. De andere fietst elke dag naar haar werk in de Brusselse noordwijk. Na een bepaald smoggerige dag discussiëren ze  over de luchtkwaliteit In de stad. Al gauw komen de vragen. Is de lucht echt zo vervuild? Is er een verschil in de loop van de dag? Waar is de luchtkwaliteit beter: waar ze wonen of waar ze werken? Is het beter om de tram te nemen, of om te fietsen? Vermijden ze hierbij best de grote verkeersassen?

AirCasting Brussels geeft inwoners van Brussel de kans om zelf antwoorden op deze vragen te vinden. Niet enkel voormelde fictieve personen stellen zich vragen. Ook ouders maken zich zorgen over de gezondheid van hun kinderen, en piekeren over waar en wanneer de blootstelling het hoogst is. Oudere mensen overpeinzen langs waar ze best hun dagelijkse wandelingen door Brussel-centrum maken. Joggers vragen zich af op welke momenten fijn stof de weldadige effecten van hun sport te niet doet. Autobestuurders twijfelen of ze binnen in hun auto, in de file, midden op de vervuilde boulevards, meer of minder blootgesteld zijn dan de voetganger op de stoep. De bewoner op de tweede verdieping wil weten wat het effect is wanneer de onderbuurman zijn houtkachel stookt.

Wetenschappelijke studies en monitoring van omgevingslucht bieden maar ten dele antwoord op deze vragen. Ze zetten gemiddeldes uit die de individuele ervaring kunnen duiden. Maar om de echte blootstelling te kennen, is zelf meten de enige manier. BRAL en VUB – Cosmopolis stellen daarom al deze burgers een AirCasting Airbeam ter beschikking. Dit is een mobiele sensor die fijn stof-deeltjes (PM2,5) meet.

Sinds enkele maanden zijn er in Brussel zo een zestal groepen begonnen met het meten van hun dagelijkse blootstelling van vervuilde lucht. Een meetcampagne start met het oplijsten van de vragen over luchtkwaliteit in Brussel, en wat we als groep graag willen laten weten aan anderen. De groep zoekt naar collectieve interessepunten om zo te komen tot onderzoeksvragen die de dataverzameling focussen. We beschouwen de plaatsen waar we vaak komen, de trajecten die we nemen tussen deze plaatsen, de vervoersmodi die we hiertoe gebruiken…

Onze twee fictieve personen zouden dus een groep kunnen vormen met andere bewoners van hun wijk, en samen beslissen om blootstelling tijdens de pendel voor fiets en tram te vergelijken. Vanuit deze duidelijk onderzoeksvraag stellen ze een protocol op. Elk van hen meet elke ochtend met de Airbeam vanaf hun voordeur tot aan de ingang van het werk. De Airbeam is verbonden met hun smartphone zodat ze in real-time kunnen volgen aan welke PM2.5 niveau’s ze zijn blootgesteld. De data voor het hele traject worden opgeslagen en doorgestuurd naar de online open-data server aircasting.org. Zo kunnen ze later trajecten met elkaar vergelijken, maar ook gebruik maken van data verzameld door andere Airbeam gebruikers in Brussel. Omdat de data gekoppeld worden aan de GPS tracking van de smartphone kunnen die ook gevisualiseerd worden op een kaart.

Meten is natuurlijk op zich belangrijk. Maar de topinsteek voor dit project is het proces van collectief leren en samen actie ondernemen. Burgers werken samen met verenigingen en academici om zelf de rol van expert op te nemen. Ze zetten hun eigen experimenten en dataverzameling op. Ze delen hun verhalen en bouwen verder op elkaars ervaringen. Dit is het citizen science model. Citizen science heft een sterk emancipatorische kant. Het laat burgers toe om zelf hun omgeving te analyseren, te begrijpen en uiteindelijk ook te veranderen. De opgebouwde kennis stimuleert deelnemers aan de luchtkwaliteit meetcampagne om actie te ondernemen rond de gedetecteerd problemen. Dit kan gaan van het aanschrijven van beleidsmakers, over het informeren van hun buren, het opzetten van een brede bewustmakingscampagne, naar het uitdenken van lokale mobiliteits- of energiemaatregelen.

Met Aircasting Brussels kunnen we zelf onze blootstelling te meten om zo burgerinitiatieven die het recht op schone lucht claimen aan te vuren. Het is tijd dat we allen samen een actieve rol opnemen voor een betere, leefbare, en gezondere stad.

Lees meer over de oorzaken, gevolgen, en oplossingen voor de luchtkwaliteit in Brussel in dit wetenschappelijke artikel van VUB – Cosmopolis, VUB – MFYS & ULB – Ecole de Santé publique.

Wil je zelf deelnemen en een burgerwetenschapper worden? Neem dan contact op met Tim Cassiers (tim[a]bral.brussels) of Liévin Chemin (lievin[a]bral.brussels).

Dit project krijgt steun van de Nationale Loterij.