De eerste Staten-Generaal van de Luchtkwaliteit verbond velen

Een wetenschappelijke conferentie, een Airckathon, een Kiddical Mass, FilterCaféFiltré acties, toon- en debatmomenten met burgercollectieven, een politiek debat, … De eerste Staten-Generaal van de Brusselse Lucht was te veel om op te noemen. Maar bovenal was het een teken van de goesting van de burger, de wetenschapper, de praktijkwerker, de beleidsmaker om samen onze stad anders te denken. Voor haar leefbaarheid en onze gezondheid. 

Betere lucht staat al jaren met stip op de politieke agenda van BRAL. Samen met Cosmopolis (VUB) trokken we sinds drie jaar de kaart van burgerluchtmetingen, om zo beweging te maken en draagvlak te creëren voor een ambitieus luchtbeleid. Waarom deden we dit?  

In de eerste plaats omdat we ervan overtuigd zijn dat luchtkwaliteit een zaak is van ons allemaal. Vervuilde lucht treft onze gezondheid. Het debat, de vaststellingen en de doelstellingen mogen niet beperkt blijven tot de achterkamers van de beleidsmakers, de ivoren bureaus van onze wetenschappers, de servers en computers van data-analisten en modellisten.  

We kozen er hierbij voor om zelf te meten, anders te meten, meer te meten. Niet zozeer om de officiële bronnen aan te vallen, wel om ze te complementeren, te verrijken, te verruimen.  

En door zelf te meten worden burgers zich bewust van de problematiek, gaan we erover spreken, geven we bekendheid aan oorzaken, gevolgen en creëren we draagvlak voor oplossingen. Kortom: er komt een maatschappelijk debat op gang dat rijk en geïnformeerd is. 

In de loop van dit traject zagen we steeds meer samenspraak tussen burgers, administraties, wetenschappers, beleidsmakers... Hieruit groeide het idee om een groot evenement te organiseren dat dit alles samenbrengt. Om een stand van zaken op te maken, en iedereen die een ambitieus luchtbeleid in Brussel voorstaat met elkaar te verbinden. De kroon op een werk van vele jaren.  

De Staten-Generaal van de Brusselse Lucht was geboren. In het Frans Etats Généraux de l’AIR (EGA). Een veelheid aan universiteiten zetten zich erachter, net als het Brusselse middenveld en de luchtbewegingen. Pianofabriek zette haar schouders er mee onder. Zo konden we met het evenement landen op een plaats die stedelijke actie uitstraalt. 

Wetenschappers kwamen uit de ivoren universiteit op ‘Resistance is in the Air’ 

De Pianofabriek bleek een bron van inspiratie voor het wetenschappelijk symposium. Eens uit hun klassieke conferentiecentrum of ivoren universiteit bleek de grote strijdvaardigheid van de wetenschappelijke wereld. Ook hun grote bezorgdheid. Het symposium werd op gang getrapt door Marc Nieuwenhuijsen van het Barcelona Institute for Global Health met een stevig pleidooi voor een integraal-stedelijke benadering van luchtkwaliteit, verkeersveiligheid en klimaat. Inspelen op de grote oorzaak en gaan van passief autorijden naar actieve mobiliteit kan wereldwijd miljoenen voortijdige overlijdens voorkomen, zo betuigt Nieuwenhuijsen. 

Inspelen op de grote oorzaak en gaan van passief autorijden naar actieve mobiliteit kan wereldwijd miljoenen voortijdige overlijdens voorkomen. - Marc Nieuwenhuijsen, Barcelona Institute for Global Health 

De toon was gezet. In verschillende parallelle sessies bespraken meer dan 80 wetenschappers vanuit heel Europa hoe en waarom vanuit luchtkwaliteit verzet op te bouwen dat leidt naar een betere stad. Vele perspectieven kwamen aan bod: naast luchtkwaliteit zelf als fysisch fenomeen, ook de impact op de gezondheid, routes naar oplossingen, citizen science, sociale en milieu-rechtvaardigheid, de juridische aspecten.  

Over de juridische aspecten voerden de ngo Client Earth –zij die samen met vijf Brusselse burgers een rechtszaak hebben ingespannen tegen het Brusselse gewest- en Eloise Scotford (UCL, London) een geanimeerd gesprek in een plenaire sessie. Het legale frame is heel sterk, en laat heel wat overwinningen toe. Maar tegelijk stap je in een spel “of getting to 40” (µg/m³, de legale EU-norm voor NO2). Dreigt hiermee bijvoorbeeld fijnstof en de richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie op dat vlak (die we haast nergens in ons land halen) niet ondergesneeuwd te raken?  

Filter Café Filtré-actie en wetenschap versterken elkaar 

Zoals alle vrijdagen voerden ook tijdens de Staten-Generaal heel wat schoolgemeenschappen actie voor een betere lucht. Met verschillende wetenschappers brachten we een bezoek aan de actievoerders bij de school Peter Pan, om de hoek van de Pianofabriek. Het werd een interessante ontmoeting. Ouders getuigden hoe “jullie wetenschappers ons het materiaal aanreiken dat ons aanzet tot actie”. BRAL voegt hieraan toe dat ook het omgekeerde het geval is: burgerlijke actie bevraagt, valideert en motiveert wetenschappelijk onderzoek. Dat bewees Garry Fuller (Kings College London), die vanuit deze ervaring de acties van Filter Café Filtré opnam in zijn wekelijkse Air quality column in The Guardian. 

Practitioners meet Scientists 

Diezelfde Garry Fuller bracht samen met Gordon Walker (Lancaster University) een inspirerende lezing op vrijdag 26 april in de namiddag. Een 60-tal burgers en praktijkwerkers hadden ondertussen het wetenschappelijk symposium vervoegd voor de workshop “Practitioners meet Scientists”. Zij luisterden hoe Gordon Walker een lans brak voor milieu-rechtvaardigheid. Met zijn pleidooi voor the right to breathe without harm zette hij de gezondheidsimpact centraal. Is het voldoende te bepalen wanneer de lucht voldoende clean is? Hoe brengen we dan de geaccumuleerde effecten van kortstondige en langdurige blootstelling in rekening?  

We have the right to breathe without harm. - Gordon Walker 

Daarna lichtte Garry Fuller toe hoe niet alleen burgergroepen, maar ook Business Improvement districts de strijd voor een betere lucht in Engeland opgeschaald hadden. Zij vragen metingen en zetten maatregelen voor aantrekkelijke en gezonde ondernemerswijk op de politieke agenda. Een wandelstad staat hierbij bovenaan het verlanglijstje. 

Business Improvement Districts in Engeland zetten een aantrekkelijke en gezonde ondernemerswijk op de politieke agenda. – Gary Fuller 

Met dit als inspiratie landde de EGA in de Brusselse context. Wetenschappers, burgers en praktijkwerkers gingen met elkaar in gesprek tijdens een co-creatief atelier. Als leidraad dienden Brusselse uitdagingen. Hoe kunnen we lokale maatregelen zoals de schoolstraat tot een succes maken? Welke legale middelen hebben we ter beschikking om luchtvervuiling aan te vechten? Als we met Good Move (het Gewestelijk Mobiliteitsplan) de auto uit de wijken bannen, hoe garanderen we dan schone lucht op de grote assen? Moeten we op meer plaatsen gaan meten? Welke rol kan de Brusselaar hierin spelen? … Vanuit deze vragen kwamen we tot concrete aanbevelingen voor de Brusselse context. Op basis van deze aanbevelingen zal Brussels Academy een position paper opmaken. We houden je op de hoogte. 

Kiddical mass  

Dring dring. Wie kwam aangefietst in de Fortstraat? De Critical Mass hield vrijdagavond haar eindhalte voor de deuren van de Pianofabriek. Deze maandelijkse fietsparade stond ter gelegenheid van de Straten-Generaal helemaal in het teken van een betere luchtkwaliteit voor onze kinderen. Zoals ook al Marc Nieuwenhuijsen oreerde tijdens zijn betoog is de fiets hét middel bij uitstek om te komen tot gezonde steden. Vervang auto’s door fietsen, en je hebt vanzelf minder luchtvervuiling, minder geluidsoverlast, meer plaats voor groen. En het is bovendien nog goed voor de mentale en fysieke gezondheid van de gebruiker.  

Vervang auto’s door fietsen, en je hebt vanzelf minder luchtvervuiling, minder geluidsoverlast, meer plaats voor groen. 

De deelnemers aan de Critical Mass moesten alvast niet meer overtuigd worden.  Met honderden waren ze: activisten, sportievelingen, dagelijkse fietsers, ouders, kinderen, …  Nu nog het beleid dat effectief ruimte maakt. In de Fortstraat zat het die avond alvast snor. Volledige verkeersvrij gemaakt, werd het een heus straatfeest.   

Airckathon 

Ondertussen was ook de Airckathon op gang geschoten, georganiseerd door Solvay Digital Society. Een hackathon, maar dan rond luchtkwaliteitsdata. Gedurende twee dagen doorploegden data-analisten, computer-programmators, en andersoortige geeks alle mogelijke data die beschikbaar is over luchtkwaliteit, of gerelateerde thema’s zoals mobiliteit of gezondheid.  

Sommigen probeerden linken te leggen tussen verschillende data-bronnen. Bijvoorbeeld tussen de geografie van de autodruk, en die van de lease-wagens. Anderen ontwikkelden nieuwe tools voor de analyse van burgerdata. Zo kwamen de mensen van Influencair met een web-interface die het mogelijk maakt om de meetresultaten over een lange periode te visualiseren. Nog anderen zochten manieren om de data aan de man de brengen.  

Uiteindelijk ging een kanarie-in-de-koolmijn ontwerp met de hoogste eer lopen. Zijn voorstel om de open data te koppelen aan de lichtgevende installaties aan alle apotheken, die dan volgens het niveau van vervuiling blauw, groen, geel, oranje of rood konden zijn, overtuigde de jury. De winnaar speelt hiermee in op de nood tot sensibilisering en het zichtbaar maken van probleem. 

#BXLdemandscleanair 

De voorbije jaren kwamen burgers massaal in het getouw voor betere lucht. Lees de nieuwe publicatie van BRAL om de Brusselse beweging rond luchtkwaliteit beter te leren kennen. Hun redenen om te bewegen zijn je misschien niet vreemd: verontwaardiging over het minachten van het probleem, boosheid omdat kinderen astma of andere longaandoeningen ontwikkelen, gewaarwording van de slechte smaak in de lucht, … En dit alles wordt ondersteund door een groeiende bewijslast tegen de nadelige gevolgen van slechte luchtkwaliteit op onze gezondheid. Het waren allemaal factoren die de Brusselaars aanzetten om actie te ondernemen.  

Via initiatieven zoals ExpAIR, InfluencAIR, AirCasting, Luchtpijp, MijnLuchtMijnSchool gingen burgers zelf meten. Ze vertelden hun verhalen en ervaringen, aan hun buren, hun vrienden, in de media, aan beleidsmakers. Ze kwamen op straat, voor de schoolpoorten, op Sainctelette, en langs de A12 met Filter Café Filtré. Door de standbeelden van mondmaskers te voorzien, door een buggy parade, en een Lucht festival in het Jubelpark met Bruxsel’AIR. Vijf moedige burgers stapten zelfs naar de rechter om het Gewest tot maatregelen te dwingen. Die uitspraak is ondertussen binnen en bevestigt de bezorgdheden van de burgers. 

Doorheen de actie, de mobilisering zagen we een drive voor een andere stad opduiken. Het gaat niet enkel om vechten tegen iets. Het is ook een strijd voor een gezonde en duurzame stad. Een positief verhaal waar vervuilingsbronnen geweerd worden, en zo ook ruimte vrijmaken om mens en kind centraal te zetten.  

Daarom stond de #BXLDemandsCleanAir dag op de Staten-Generaal in het teken van deze burgers. Ze kregen er een platform om hun ervaringen, acties en plan van aanpak te delen. We ontmoetten en leerden van de Wakkere Burger, Luchtpijp, Bye Bye Kleine Ring, Pro Vélo, IEB, EUCG, GRACQ. Filter Café Filtré hield een atelier, waar ze co-creatief een voorstel uitwerkten voor het kanaal). Bruxsel’AIR organiseerde een AIR-cinema: “Comment devenir AIRtivist”.  

De hele dag was een oproep om de luchtbeweging te vervoegen. Dit verhaal is nog niet uitgeschreven. De Brusselaar is alvast overtuigd dat een gezonde stad nodig en mogelijk is. Nu moet het beleid nog volgen. 

Politiek debat maakt de cirkel rond 

Als de Staten-Generaal één overkoepelende ambitie hadden, dan was het wel om - één maand voor de verkiezingen - de inzet op luchtkwaliteit te bevestigen. Een politiek debat was daarom het perfect slotakkoord.  

Het was ook de kers op de taart van één jaar citizen lobby, een innovatief concept van BRAL om burgers en politici aan tafel te brengen. Tijdens deze sessies zagen we dat alle partijen het belang van goede lucht beseffen, en dit ook zien als een van dé uitdagingen voor de komende regeerperiode.  

Dit bleek ook nu weer: alle partijen hadden hun tenoren gestuurd om de Brusselaar ervan te overtuigen dat ze de nodige visie en maatregelen in de mouw hadden zitten: Pascal Smet (one.brussels); Céline Fremault (cdH); Viviane Teitelbaum (MR); Elke Van den Brandt (Groen); Alain Maron (Ecolo); Martin Casier (PS); Joris Pochet (CD&V); Jan Busselen (PVDA-PTB); Sven Gatz (Open VLD); Marc Loewenstein (Défi) en Elias Kartout (N-VA).  

Tijdens de citizen lobby zagen we ook dat de paradigma-shift is ingezet. Le tout-pour-la-voiture is gedaan.  Maar tegelijk stelden we nog koudwatervrees vast om de daad bij het woord te voegen. We misten vaak concrete ambities en doortastende maatregelen voor een betere luchtkwaliteit. Dat was dan ook de inzet van dit laatste debat.  

Een jury van experten - AnneKatrien Verdickt (Filter Café Filtré), Delphine Morel (Bruxsel’AIR), Delphine Misonne (FUSL) en Tim Cassiers (BRAL) - gooide de verschillende partijen verschillende vaststellingen en vragen voor de voeten, om daarna de antwoorden te evalueren.  

Dat er meer maatregelen nodig zijn, onderschrijven alle partijen. Dat hierbij gezondheid, en de normen van de WGO als leidraad moeten dienen, daar is ook iedereen van overtuigd. Maar over de urgentie en de afdwingbaarheid om tot minder en propere auto’s te komen, en de publieke ruimte op maat van wandelaars en fietsers te maken, verschillen de meningen grondig. 

Over de urgentie en de afdwingbaarheid om tot minder en propere auto’s te komen, en de publieke ruimte op maat van wandelaars en fietsers te maken, verschillen de meningen grondig. 

 Is dit een maatschappelijke evolutie, die zich zal voltrekken door sensibilisering en alternatieven aanbieden –desnoods gratis- gevolgd en ondersteund vanuit de wetgever? Of moet het wettelijk kader het voortouw nemen om deze omslag –radicaal- af te dwingen? Deze afweging maakte al deel uit van de verkiezingen.  

Nu de meer progressieve partijen een regering lijken te gaan vormen, is het afwachten wat het regeerakkoord ons brengt. Krijgen we eindelijk een kordaat beleid dat luchtkwaliteit centraal zet, en hier een wervend project voor alle Brusselaars van maakt? 

Lees hier wat de pers schreef over de Staten-Generaal. 

Bekijk hier meer foto’s van het evenement.