Luchtkwaliteitswandeling met ExpAIR-ambassadeur Brukselbinnenstebuiten

Tijdens de wandeling hielden we halt langs twee meetpunten van ExpAIR: dat van de Vlaamsepoort en dat van de Cortenberghlaan. Hierbij gaven we uitleg over hoe een meetapparaat werkt en over de werking van het project. Tijdens de wandeling maakten we met voorbeelden het verband tussen de stedelijke infrastructuur van Brussel en de luchtkwaliteit concreter.  

Het verband tussen stedelijke infrastructuur en onze luchtkwaliteit in Brussel

Wist je dat bomen in een street canyon de luchtvervuiling vasthouden onder het bladerdak?

Hoe goed of slecht de lucht is, is afhankelijk van veel verschillende factoren. De luchtkwaliteit is hierdoor hyperlokaal en kan verschillen van de ene straat tot de andere. Deze verschillende factoren maakten we aan de hand van de wandeling tastbaar. 

We gingen bijvoorbeeld naar twee street canyons: de Belliardstraat en de Gentsesteenweg. Een street canyon is een smalle straat met hoge gebouwen langs de zijkanten, waar de luchtvervuiling zeer moeilijk weg kan. Veel mensen denken dat het plaatsen van bomen in zo’n straten een oplossing kan bieden, maar de bomen houden de luchtvervuiling juist vast onder het bladerdak. Luchtvervuiling moet kunnen wegwaaien en als dit niet kan, bijvoorbeeld omdat de straten te smal zijn, dan krijgt men hoge concentraties luchtvervuiling als gevolg.

Voor een goede luchtkwaliteit moet er dus langs de ene kant worden gekeken of de luchtvervuiling kan wegwaaien, waarbij de infrastructuur van de stad een belangrijke rol speelt. Langs de andere kant is de bron van slechte lucht een belangrijke indicatie voor luchtvervuiling. Wanneer we kijken naar de vervuilende stof NO2 (stikstofdioxide), is wegverkeer de grootste bron (44%) van luchtvervuiling in Brussel (2015-2019). Bron: Leefmilieu Brussel. 

Een park zorgt voor goede lucht omdat er geen verkeer is, niet omdat er bomen geplant zijn.

Velen onder ons denken dat de natuur zorgt voor een gezonde lucht door hun vermogen om de slechte lucht te zuiveren. Een park kan zorgen voor een betere luchtkwaliteit door het feit dat er geen verkeer is, niet omdat er bomen zijn geplant. De NO2-kaarten van Irceline tonen dat het hart van het Jubelpark een vervuilde plek is doordat er wél een bron van luchtvervuiling aanwezig is: midden in het park komt een stuk van de Jubelparktunnel even bovengronds piepen (https://www.irceline.be/nl/luchtkwaliteit/metingen/stikstofdioxide). In een park, waar geen bron is van verkeer, wordt er wel goede luchtkwaliteit vastgesteld door Irceline, bijvoorbeeld het Frère Orbanpark waar we tijdens de wandeling langsgingen: 

Jammer genoeg wordt het merendeel van de openbare ruimte in Brussel geclaimd door de auto. Zo gingen we ook langs een van de langste autoparkings van Brussel die zich verstopt onder de Wetstraat. Die begint aan het metrostation Kunst-Wet en loopt helemaal ondergronds tot het metrostation Maalbeek. Deze parking toont goed waar de stadsplanners van de jaren ‘70 op focusten: de auto als koning. 

Een tijdje terug werd deze parking heraangelegd, op voorwaarde dat ze zou bijdragen aan een duurzamere stad. Hierdoor vonden we in de parking “een long in de stad”, die de vervuilde lucht filtert in de parking. Zo zou Interparking, volgens hen, mee de klimaatverandering tegengaan en zorgen voor een betere luchtkwaliteit – een goed voorbeeld van greenwashing. Interparking investeerde enorm in een grote parking met als bedoeling het autoverkeer aan te trekken. Het lijkt ons absurd om te compenseren met een luchtfilter als je de oorzaak zo hard stimuleert. 

Wist je dat de luchtvervuiling in de metrostations vaak hoger is dan in de buitenlucht?

Terwijl de lucht langzaam wordt gefilterd in de parking, wandelden we naar het metrostation Kunst-Wet. In tegenstelling tot de gezonde lucht in de parking stelden onze AirBeams in het metrostation Kunst-Wet een hoge concentratie aan luchtvervuiling vast – wel drie keer zo hoog als de luchtvervuiling in de parking. Het is aangetoond dat metrostations meer vervuild zijn dan de buitenlucht. Dit komt doordat de polluenten moeilijk weg kunnen in een diepgelegen station met weinig verluchting. In de metrostations komen polluenten vrij door onder andere de remmen van de metro. Opvallend was dat de luchtkwaliteit terug drie keer lager kwam te staan eens we in de metro zaten. We kregen nogal geschrokken blikken bij de waarneming van de hoge concentratie aan fijnstof in de metrostations. En terecht, want het is jammer dat zij die niet met de auto gaan, toch niet altijd een gezonde lucht inademen.

Luchtvervuiling treft de bevolking in Brussel ongelijk

Vijf haltes later stapten we uit in het metrostation Graaf van Vlaanderen in Molenbeek, hartje Brussel. Deze wijk is een van de wijken die het meest getroffen wordt door luchtvervuiling in Brussel. De slechtste lucht in Brussel zit namelijk in de eerste kroon. Dit werd zeer zichtbaar met de resultaten van CurieuzenAir.  Op de kaart van CurieuzenAir zien we dat de centrums van Brussel rood kleuren, en de gemeenten aan de rand van de stad groen kleuren. Omgekeerd is het autobezit juist groter aan de rand van de stad. Zij die het minst met de auto rijden, zijn dus degenen die het meest getroffen worden door slechte lucht. Een van de verklaringen is dat er aan de rand van de stad meer groene ruimte bestaat. Kort door de bocht: de lucht kan aan de rand van de stad dus makkelijker wegwaaien door meer (groene) ruimte. Luchtvervuiling treft de bevolking in Brussel kortom op een ongelijke manier.

Waarom zet BRAL zich zo in voor een betere luchtkwaliteit in Brussel, onder andere door het in kaart te brengen? We doen dat omdat luchtvervuiling negatieve gevolgen heeft voor de gezondheid voor de Brusselaars. Elk jaar veroorzaakt luchtvervuiling vroegtijdige sterftegevallen. De effecten van luchtvervuiling zijn hoofdzakelijk ademhalings- en cardiovasculaire aandoeningen, zoals beroertes, longkanker, astma en andere chronische aandoeningen van de luchtwegen. Deze gezondheidseffecten zijn vooral een probleem voor zij die het meest kwetsbaar zijn: kinderen, ouderen en mensen met al bestaande aandoeningen. 

Wist je dat fietsers minder getroffen worden door luchtvervuiling dan automobilisten? 

Enkele van onze deelnemers stelden de vraag of fietsers meer getroffen worden door luchtvervuiling dan autobestuurders. Als je op een plaats bent met slechte lucht terwijl je je fysiek inspant en dus dieper inademt, kan dit nefaster zijn voor jouw gezondheid. Maar fietsers kunnen routes kiezen met minder verkeer. Ze kunnen fietspaden gebruiken die gescheiden zijn van het verkeer. Daardoor kunnen ze afstand nemen van de as met de auto-uitstoot. Op die manier ben je beter af met de fiets dan met de auto. Zo stelde de Cairgo Bike-studie van Leefmilieu Brussel vast dat tijdens de spits fietsers 33% minder blootgesteld zijn aan zwarte koolstof dan automobilisten. 

De Vlaamsepoort, het zwartste punt van Brussel

We eindigden onze wandeling aan de Vlaamsepoort, het zwartste punt volgens de voorlopige, tussentijdse metingen van ExpAIR. Aan de Vlaamsepoort, op de grens van Brussel en Molenbeek, heerst het autoverkeer als nooit tevoren. Het is een zwart punt met enorme autodruk, verkeersagressie, ongezonde lucht, lawaaihinder en tal van andere conflicten. Bewoners, handelaars, buurtverenigingen en burgerbewegingen trokken in het verleden samen aan de alarmbel. We stonden met de groep op de plek waar in 2022 de picknickactie Picnic the Bridge plaatsvond. Dit was een samenwerking van geëngageerde burgers en een hele reeks organisaties, waaronder BRAL en Citizenne, eveneens ambassadeur van ExpAIR. Het betekende het startschot van een beweging die nog steeds kennis uitwisselt en acties organiseert rond het thema.

We kunnen besluiten dat het een succesvolle wandeling was waarbij we de verschillende thema’s van luchtvervuiling concreet maakten. Door de uitwisseling van verschillende kennis tussen BRAL en Brukselbinnenstebuiten werden er linken gelegd tussen stedenbouw en luchtvervuiling. Wil je meer weten over luchtvervuiling in Brussel? Hou ons dan zeker in de gaten op de website van ExpAIR. Ook kan je de officiële metingen van Brussel raadplegen op de website van Irceline. Op de website van Médor bevindt zich een interessante observatie over hoe schadelijk Brussel is voor de gezondheid – gelinkt aan ongelijkheid.

P.S.: We staan open voor meer wandelingen over het thema! Je mag ons daarvoor contacteren via Expair@bral.brussels.

Eva en Zoë