Stedenbouw maakt en kraakt gemeenschap

Velen lijken erover te twijfelen: de link tussen stedenbouw en de gemeenschap. Toch is die er. De problematiek aan het Zuidstation is bijlange niet nieuw, maar krijgt nu wel alle aandacht. Een wijk laten verloederen om het daarna voor een appel en een ei te verkopen aan ontwikkelaars zonder project of visie is slecht bestuur. Het is absoluut niet nieuw in Brussel, maar de huidige context vereist bijzondere, structurele aandacht. 

Twintig jaar geleden wachtten de klanten van een van de laatste cafés rond het Zuidstation op een antwoord of hun geliefde café nog zou bestaan. “Het is altijd hetzelfde verhaal in Brussel: opkopen, laten verpauperen en platgooien. Er is zelfs geen sprake van een project,” vertelde een postbode in 2002.  

Ondertussen zijn de vier woonblokken voor het Zuidstation gesloopt en voornamelijk vervangen door kantoren en het sociale leven is afwezig na 5 uur. Van die beslissing betalen we nu nog altijd de gevolgen.   

Met het Richtplan Van Aanleg Zuid van 2021 kwam er dan wel een plan, maar de regering Vervoort III besloot om geen prioriteit te geven aan betaalbaar wonen, groen en het renoveren van de bestaande gebouwen. In de plaats daarvan opende het de deur naar een gigantisch gebouw van de NMBS en een vastgoedoperatie van verschillende (semi-)publieke blokken rond het Zuidstation die in handen komen van privéontwikkelaars. (Vergelijk ook met de huidige situatie rond het Noordstation). Als kers op de taart besloot de regering Vervoort III haar eigen stedenbouwkundig instrument aan de kant te schuiven en de NMBS haar vergunning te geven.   

Met het richtplan heeft het Brussels Gewest een kans gemist om de wijkbewoners een stabiele en aangename woonomgeving te geven. Het Stadsvernieuwingscontract rond het Zuidstation zal gedeeltelijk inspelen op de omgeving door een stuk van de openbare ruimte te verbeteren en bepaalde lege ruimtes in te vullen. Beter dan niets, maar om het gebied echt aangenaam te maken moet het Gewest de immologica verlaten. De opeenvolgende Brusselse regeringen leren de lessen uit het verleden niet. Op deze manier zullen de stedenbouwkundige instrumenten de wijk niet verbeteren.  

Structurele oplossingen nodig 

In 2011 wilde toenmalig Minister Charles Picqué (PS) rijker volk aantrekken door torens te bouwen. Onze voorzitster reageerde toen: “In plaats van zwaar in te zetten op het aantrekken van nieuwe rijken zien wij meer heil in het structureel rijker maken van de huidige bevolking. Maar dat vergt overleg, hervormingen, een transversaal beleid etc.…en dat is te veel gedoe blijkbaar. Willen we Brussel aangenaam en leefbaar houden, dan is het inperken van de werkloosheid en het verkleinen van de sociale kloof van crucialer belang. Als we daar niet aan werken, zullen de zo gegeerde ‘gegoeden’ trouwens opnieuw wegvluchten. Fancy penthouse of niet.”  

Dat kunnen we twaalf jaar later klakkeloos hernemen, al is helaas ‘inperken’ en ‘verkleinen’ vandaag de dag niet meer voldoende. Om de openbrief van het Brussels Platform Armoede te citeren: “De recente maatschappelijke crisissen (covid-, Oekraine-, energie- en opvangcrisis) hebben de allerarmsten onevenredig zwaar getroffen. … Daarbovenop komt nu een enorme huisvestingscrisis.”  

Goede stedenbouw is een deel van de structurele oplossing, maar nu is er armoedebestrijding nodig om mensen die in zeer precaire omstandigheden moeten overleven een perspectief te geven. Wel even opletten, want meer controles en repressieve recepten zullen niet volstaan. Opvang, huisvesting, toegang tot rechten, werk en psychosociale begeleiding zijn nodig. Werk die wachtlijsten weg voor betaalbare, kwalitatieve sociale woningen, psychiatrische en verslavingshulp. En denk ten slotte eens na over hoe stedenbouw haar bestaande gemeenschap kan maken in plaats van kraken. 

BRAL, stadsbeweging voor Brussel
voorzitter Tom Lootens, tom@bral.brussels