Is de EU kampioen digitale duurzame ontwikkeling?

07/04/2021

Wie had ooit gedacht dat de toespraken van Ursula von der Leyen over de Green Deal soms zouden klinken alsof ze geschreven zijn door de milieubeweging? De EU heeft de expliciete ambitie om wereldleider te worden op het vlak van duurzame ontwikkeling. De nieuwe digitaliseringsagenda mikt op een groene transitie. Als stadsbeweging voor Brussel vraagt BRAL zich af: is dit te mooi om waar te zijn?

BRAL en andere milieuorganisaties waarschuwen voor een aantal valkuilen in de digitaliseringsagenda voor een groene transitie van de EU.

Een digitaal Europa als hefboom voor de groene transitie

Een digitaal Europa was een van de pijlers van het laatste Duitse EU-voorzitterschap. Het resulteerde in de goedkeuring van nieuwe Raadsconclusies voor een digitale transformatie en een groene transitie in december 2020. Tijdens een recent evenement voor institutionele spelers en de milieubeweging georganiseerd door het Belgische 'Coördinatiecomité voor Internationaal Milieubeleid', lichtten sprekers van onder meer het Duitse voorzitterschap, de Commissie en het regionale niveau de context en de resultaten van deze Raadsconclusies toe. BRAL en collega-milieu-Ngo’s wezen op enkele mogelijke valkuilen in dit happy-go-lucky verhaal.

De doelstellingen van de digitale agenda klinken prachtig. Een "recht op reparatie" dat ervoor zorgt dat gewone burgers gebruik kunnen maken van reserveonderdelen, reparatiegidsen, reparatiediensten, ... Een "productpaspoort" om de ecologische voetafdruk, de beschikbaarheid van reserveonderdelen en informatie over uitgebreide producentenverantwoordelijkheid bij te houden, ... Dat zijn enkele van de principes van een nieuwe digitaliseringsagenda ten voordele van het milieu. Tot voor kort was in de EU-agenda niet volledig opgenomen wat nodig is voor een groene overgang en digitalisering. De Raad heeft besloten dat dit vanaf nu moet veranderen. De EU wil de uitdagingen van beide behoeften aanpakken en digitale oplossingen gebruiken als hefboom voor een groene transitie. De vertegenwoordiger van DG Connect van de Commissie, Ilias Iakovidis, spreekt van een "holistische visie". De agenda moet ervoor zorgen dat hij goed is voor sociale, economische en milieukwesties. Als we daar de baseline "leave no one behind" aan toevoegen die centraal staat in de Green Deal, dan klinkt het als muziek uit de hemel.

Maar wat betekent dit in de praktijk? Iakovidis geeft toe dat we ons eerst moeten afvragen of ICT een oplossing of een probleem is. Wat is de voetafdruk ervan? Het energieverbruik is enorm, maar de industrie werkt aan minder energieverbruik. Het is in hun financieel belang om dat te doen.

We moeten ons eerst afvragen of ICT een oplossing of een probleem is. - Ilias Iakovidis, DG Connect

Toch moeten we er rekening mee houden dat een klein apparaat, zoals een laptop of een smartphone, het grootste deel van zijn energie verbruikt tijdens de productiefase. Volgens Iakovidis moeten we ons meer zorgen maken over het verbruik van hulpbronnen. De industrie verdient geld door steeds meer producten te verkopen; daarom heeft zij de neiging steeds meer materialen te verbruiken. Iakovidis: "We moeten ervoor zorgen dat er ook bedrijfsmodellen komen voor diensten. We hebben een recht op reparatie nodig en het recht om te upgraden."

Joachim D'Eugenio, van DG Milieu: "In de milieusector zijn we niet erg goed in het volgen van innovatieve ontwikkelingen zoals Kunstmatige Intelligentie. Er valt nog veel te leren. We hebben geen systemisch inzicht. We moeten kijken naar kansen en risico's. Digitalisering is het middel; het doel is de Green Deal."

D'Eugenio en Iakovidis wijzen op verschillende kansen. Als we bijvoorbeeld files kunnen verminderen dankzij slimme mobiliteitsoplossingen, zullen we de luchtvervuiling verminderen. Een paar voorbeelden: slimme verkeerslichten die op groen springen wanneer een bus nadert, een plek preboeken op een brug, een app die je kan leiden naar de beste mobiliteitsdienst voor jouw rit, … In de landbouw kunnen we het gebruik van pesticiden terugdringen. Djida Bounazef en Fanny Deliège, van het 'Agence du Numérique de la Wallonie', voegen andere voorbeelden toe. Wallonië heeft een groot aantal mogelijke acties geïdentificeerd die verband houden met digitalisering, bv. verkeerscontrolecentra om de mobiliteit te verbeteren, aardobservatie ten voordele van de biodiversiteit ...

Opgepast voor de valkuilen!

Fans van digitalisering beklemtonen vaak het potentieel om milieuproblemen op te lossen. Sommige stakeholders gaan daar tegenin. Het blijft volgens hen onduidelijk of een positieve indirecte impact op het milieu, bijvoorbeeld files, opweegt tegenover de directe negatieve gevolgen van digitalisering.

Als negatieve effecten zijn er de impact op het klimaat maar ook op minder onderzochte milieucategorieën zoals het uitputten van natuurrijkdommen, water, landgebruik en biodiversiteit. Iemand voegt daaraan toe dat het probleem met 5G is dat het de deur openzet en zal pushen voor meer datastromen, wat het energieverbruik nog zal doen toenemen. Is het potentieel van big data om verkeersfiles te verminderen groot genoeg om de problematiek van stijgende consumptie en uitputting van natuurlijke rijkdommen op te lossen?

Om digitalisering in een duurzame richting te sturen mogen efficiëntiewinsten niet overgecompenseerd worden door een stijging in energie- en hulpbronnenverbruik.

Efficiëntiewinsten mogen niet leiden tot overconsumptie van energie en natuurrijkdommen.

Een andere stakeholder noemt het fijntjes een mooie zaak dat digitalisering een tool is en geen doel op zich, dat groene criteria eraan komen. Toch is het zo dat technologie en innovatie altijd voor zullen lopen op de normen en reguleringen. En we moeten ook wedijveren met de VS en China. Kunnen we dan de EU vertrouwen om innovatie te zien als een tool en niet als een doel op zich? Zal de Commissie een investering in het digitale weigeren als blijkt dat het geen positieve gevolgen zal hebben voor het sociale en het milieu?

Kunnen we erop vertrouwen dat de EU innovatie zal gebruiken als een tool en niet als een doel op zich?

De discussie gaat niet enkel over energie of natuurrijkdommen. BRAL was het aan zichzelf verplicht om de discussie te openen over de gevolgen van (voornamelijk dure) digitalisering voor democratische controle en eigenaarschap van goederen en diensten. We blijven met veel vragen zitten. Wie zal deze goederen en diensten bezitten in de toekomst? Zullen boeren, buurten, patiënten, scholen… toegang hebben tot de data en zo ja, onder welke voorwaarden? Wie zal controle hebben over data, productieprocessen, design…? BRAL is bezorgd dat disruptieve innovaties kunnen leiden tot meer monopolies en dat autoriteiten de democratische controle zullen verliezen over natuurrijkdommen of het economisch systeem. Zal de Commissie ingaan op deze bezorgdheden?

BRAL is bezorgd dat disruptieve innovaties kunnen leiden tot meer monopolies en dat autoriteiten de democratische controle zullen verliezen over natuurrijkdommen of het economisch systeem.

Wat op tafel ligt, is een begin

Als antwoord probeerden de vertegenwoordigers van de Commissie ons te doen kijken naar het glas als halfvol. Ze zeiden ons dat we moeten erkennen dat we van ver komen. Vijf jaar geleden resoneerden deze vragen helemaal niet binnen de EU. De economie was toen alles en de negatieve gevolgen ervan waren bijzaak. Nu liggen deze vragen wel op tafel. We zouden ons aangemoedigd moeten voelen om in het proces in te stappen.

Over eigenaarschap antwoordt Iakovidis: digitalisering zou een boer kunnen helpen om geen pesticides meer te kopen. Hij zou in de plaats daarvan gebruik kunnen maken van de diensten van een bedrijf om zijn land te bewerken. De vraag die wij ons stellen, is: zal hij eigenaar zijn van de data over zijn grond zodat hij naar een ander bedrijf kan stappen? Zal hij co-eigenaar zijn van het proces? De uitkomst zal afhangen van vele factoren. “Als er financiering is voor het netto positieve, zal het positieve zegevieren,” voegt hij toe.

Maar wat als men geen winst kan maken met oplossingen die nodig zijn? Wie zal het dan financieren? Zal de Commissie ervoor zorgen dat Planeet en Mensen boven Profijt worden gesteld? De manier waarop we digitale tools en diensten willen inzetten leidt dus tot vele vragen. Het is dus te vroeg om de EU kampioen te kronen van digitale duurzame ontwikkeling. Volgens ons is de tijd rijp voor een breed debat over de nood aan nieuwe technologische ontwikkelingen. Maken ze ons echt slimmer, socialer en duurzamer op de lange termijn?

Je kan meer lezen over de Green Deal en de kansen voor een duurzame transitie via deze links: