Smarter living labs - Tips dankzij SmarterLabs

Ooit al gehoord van een living lab? Een living lab is niet zomaar de stad gebruiken als laboratorium om experimenten te doen. En burgers zijn niet zomaar proefkonijnen.

Bij een living lab sturen de gebruikers van de stad het onderzoek.

Ze brengen de wetenschappelijke theorie in praktijk en experimenteren voor en door de stad. Het doel is maatschappelijke innovatie, een verbetering in het leven van de meer-dan-proefkonijnen.

Klinkt als iets voor BRAL? Klopt!

Veel living labs slagen er niet in om inclusief te werken en trekken slechts één bepaald publiek aan. Of hun living lab is enkel toepasbaar op een heel specifieke plek. Jammer toch?

Cosmopolis van VUB zette een internationaal consortium op om die valkuilen te omzeilen met een ‘smart’ living lab. BRAL stapte er in mee. We gingen aan de slag met een living lab dat van in het begin bepaalde groepen betrekt en op het stedelijke niveau focuste.

AirCasting Brussels: een Brussels lab rond luchtkwaliteit

De laatste drie jaar werkte BRAL aan een living lab om de Brusselse luchtkwaliteit te meten, AirCasting Brussels. We deden dit samen met Cosmopolis van VUB en met de steun van Innoviris. De prioriteit van BRAL was om burgers duurzaam te mobiliseren voor een gezonde lucht in Brussel. Een wetenschappelijk lab met burgers rond luchtvervuiling was voor BRAL essentieel om dit doel te bereiken.

Een belangrijke stap was mensen aantrekken die wilden deelnemen aan ons onderzoek om de Brusselse luchtkwaliteit te meten. We merkten al in het project ExpAIR dat de aantrekkingskracht voor een deelnemer immaterieel kan zijn: het plezier van het ontdekken, bijleren en samen nadenken over een specifieke kwestie.

De rol van BRAL in het living lab was niet die van expert. We kwamen naar de burger toe met de boodschap: “We willen dat jullie expert worden”.

Met een mobiel meettoestel en een app op de smartphone konden de burgerwetenschappers al snel aan de slag. Vrijwilligers hebben zo meer dan 500 uren geregistreerd van concentraties PM2.5, en verzamelden in tien maanden tijd meer dan een miljoen gegevens.

Die gegevens werden verzameld op een interactieve kaart die de dagelijkse ervaring van de Brusselaar toont. Gelijk waar je bent, kon je zien wat je blootstelling was. Want ook al wonen mensen op een specifieke plek, je komt ook je deur uit. En dan word je ook blootgesteld aan luchtvervuiling. Zo beantwoordden we de nood aan opschaalbaarheid van ons project.

We begonnen met drie groepen actieonderzoekers: bewoners in hartje Brussel, expats die bij de EU werken en fietsmilitanten. Telkens pasten we ons labo aan aan het leven van de vrijwilligers, hun tempo, hun levensstijl, hun beschikbaarheid. Van drie groepen groeiden we naar een kleine tiental. BRAL leerde dat we als facilitator heel flexibel konden zijn naar de verwachtingen en noden van de groepen.

De sleutel tot succes van het living lab lag in het samenkomen, samen vergaderen. De burgers werden slimmer en mondiger door hun kennis te delen. 

Het samenkomen om de metingen en kennis samen te leggen vormde de sleutel tot succes. Het versnelde enorm de collectieve kennis, het verantwoordelijkheidsgevoel naar de groep toe én de empowerment en goesting van de actieonderzoekers om te mobiliseren.

Ook voor de wetenschappers en voor ons bleek het proces van experimenteel leren, het uitwisselen van kennis cruciaal om ons project te verbeteren.

• Bekijk de vijf filmpjes van het project om er meer over te weten te komen.
• Lees de citizen science publicatie over onze aanpak binnen AirCasting.

SmarterLabs: een internationaal consortium

AirCasting Brussels was een deel van een breder Europees project, SmarterLabs. Ook Maastricht, Graz en Bellinzona (Zwitserland) hadden hun eigen living lab. Onder de noemer Smarterlabs (voluit «Improving anticipation and social inclusion in living labs for smart city governance») organiseerden we in vier steden en drie workshops actieonderzoeken. Het project focuste op het identificeren en anticiperen op problemen die kunnen opduiken in Living Labs: sociale uitsluiting (drempels die verhinderen dat mensen op een zinvolle manier kunnen deelnemen) en het opschalen (drempels om de impact van een project te vergroten in de maatschappij).

Samen met deze Europese partners bundelen we nu wat we leerden uit dit onderzoek.

We schreven onze lessons learned neer in richtlijnen én in een filmpje.

Je kan hier de volledige richtlijnen (EN) lezen en downloaden. Er is ook een handige korte versie (FR, EN). En bekijk ook het filmpje hieronder! Voor burgers, onderzoekers en praktijkwerkers die een living lab willen organiseren of participeren. Zo willen we iedereen die aan een living lab wil beginnen, op weg helpen. Want, wat betekent nu een living lab en hoe begin je eraan?

SmarterLabs werd ondersteund door Urban Europe Joint Programming Initiative van de Europese Unie. Innoviris steunde het Brusselse deel van het project. Meer informatie over het project vind je hier: https://smarterlabs.uni-graz.at/en/publications-results/

Als je dit document wil citeren, kan je deze referentie gebruiken: Dijk, M., da Schio, N., Diethart, M., Höflehner, T., Wlasak, P., Castri, R., Cellina, F., Boussauw, K., Cassiers, T., Chemin, L., Cörvers, R., de Kraker, J., Kemp, R., van Heur, B. (2019). How to anticipate constraints on upscaling inclusive Living Lab experiments, SmarterLabs project 2016-2019, JPI Urban Europe.

Smarterlabs op Facebook: https://www.facebook.com/smarterlabs/