BXL Plant II - La saga Poincaré

Green Connections is een buurtcollectief dat strijdt voor groene verbindingen tussen Brussel en Anderlecht. Hun calvarietocht doorheen de jungle van de Brusselse projecten en actoren maakt duidelijk hoezeer Brussel een echt Absurdistan is. Goedele, Astrid en Steven vertellen ons hoe de overheid uiteindelijk zelf voor een guerrillastedenbouw koos om het fiasco van het Stadsvernieuwingscontract, dat de wijken dichter bij elkaar moest brengen, recht te trekken.

Het verhaal van Green Connections begint in 2013. De Anderlechtse buurt Poincarélaan-Luchtvaartsquare stond in die tijd niet meteen bekend voor zijn kwaliteitsvolle publieke ruimte of groene gebieden.

Goedele: De boulevard had bijvoorbeeld niet eens een fietspad. Het kabinet Grouwels, de toenmalig minister van mobiliteit voor het  Brussels Gewest, wilde er een aanleggen op één van de drie rijstroken. Maar Els Ampe, voormalig schepen van mobiliteit van de Stad Brussel, verzette zich daartegen. En zo konden de werken natuurlijk niet op het akkoord van de politie rekenen. Je zou bijna gaan denken dat Grouwels uiteindelijk 's nachts zelf het fietspad is komen schilderen, want op een mooie ochtend prijkten daar plots de trotse fietspadlijnen (lacht)! Brussel is één grote jungle, maar de stad zit ook vol verrassingen en soms duiken zo onverwachte kansen op. Hier is het dus de overheid zelf die zich op de guerrillastedenbouw heeft gestort[1]!

In 2017 begon Green Connections pas echt aan zijn opmars…

Goedele: Dat klopt. Het Gewest had besloten een Stadsvernieuwingscontract (SVC) af te sluiten vanaf de Heyvaertbuurt tot de Poincarélaan. En gezien de ambitie van die nieuwe contracten om verbindingen tussen de verschillende wijken te creëren, waren wij heel tevreden. Maar toen we het zo goed als totale gebrek aan ambitie rond de Poincarélaan zagen, waar het SVC haast een breuklijn vormt, bekoelde ons enthousiasme al snel. Er zouden hoogstens enkele lichtkoepels over de ondergrondse Kleine Zenne worden aangebracht en de middenberm zou gewoon verder als parking voor de stad Brussel worden gebruikt! Bewoners en hoteleigenaars wendden zich daarop tot de overlegcommissie. We vroegen meer groene en kwalitatieve openbare ruimtes, minder of geen parkeerplaatsen op de middenberm en betere voetgangersverbindingen, zowel tussen de wijken als naar de polen toe (de Hallepoort, het toekomstige park aan de Ninoofsepoort en het MIMA Museum).

Astrid: Hun project voldeed dus in niets aan de verwachtingen van de buurtbewoners. Op dat ogenblik vormde zich onze groep rond een alternatief project. Een project dat onze kennis en ideeën samenbracht en met de naam "green connections" kon worden samengevat.

Steven: Net zoals de 14de-eeuwse ringmuren, is de boulevard die ze vervangt als het ware een grens die niet alleen alle contact met de omliggende wijken verhindert, maar ook met het kanaal. Elders op de Kleine Ring zijn de zaken vooruitgegaan, zoals aan de Hallepoort en de Ninoofsepoort, of aan de IJzer, met het Centre Pompidou - Kanal. Maar hier moest nog van nul worden begonnen. Ondanks het immense potentieel, ondanks de popelende buurtbewoners en ondanks dat nieuwe SVC, was er helemaal niets gepland! Met ons project en onze ideeën willen we gewoon een antwoord bieden op wat ontbreekt en creëren we een positief klimaat rond de groene verbindingen. ’t Zijn plekken waar iedereen kan komen spelen, genieten, wandelen of gewoon passeren.

We begonnen met een diagnostiek. Zo maakten we een inventaris opgemaakt van alle groene ruimtes binnen een straal van twee kilometer. En er was er niet één, op enkele piepkleine zones na. Maar zelfs die zijn momenteel in gevaar.

En wat is daarna gebeurd?

Astrid: Daarna kwamen we in actie. Zo organiseerden we samen met het comité van de Anderlechtsepoort wijkfeesten op de middenberm  Het comité voerde er ook een enquête uit om te weten wat de buurtbewoners nu eigenlijk verwachten. Ook het buurtcomité Triangle 1070 van het Luchtvaartsquare deed dat. En Bye Bye Kleine Ring organiseerde workshops om een voorsmaakje te geven van een toekomst waarbij de auto aan de kant wordt gezet.

Goedele: Intussen was het duidelijk dat het SVC niet de nodige aandacht of middelen had voor de uitdaging waar de middenberm voor stond.

(noot van de redactie) De Poincarélaan werd inderdaad geschrapt uit de budgetten van het SVC (goedgekeurd in december 2017). De regering lijkt er dan ook voor te hebben gekozen de herinrichting ervan op een andere manier op te lossen.

Goedele: Pascal Smet is daarop gestart met een tijdelijke participatieve heraanleg. Daarna zou hij vóór de verkiezingen een wedstrijd uitschrijven voor de definitieve heraanleg. Wat een mislukking voor de SVC's, die net de ambitie hadden om de wijken samen te brengen! Brussel is echt een jungle van actoren, plannen en wetten. Je moet je er serieus in vastbijten om daar je weg in te vinden. Parijs is bijvoorbeeld veel groter, maar daar verloopt alles toch veel eenvoudiger: de stedenbouwkundige administratie van gans Parijs concentreert zich in één enkel orgaan, het APUR.

Astrid/Goedele/Steven: Dat klopt, we weten nooit wie we moeten aanspreken. Gewestelijke administraties en kabinetten, de stadsbesturen van Brussel en Anderlecht, ... We hebben beslist om OVERAL aan te kloppen en dan moesten we nog weten waar alles zich bevond! Stap voor stap, via mond-tot-mondcommunicatie, hebben we onze weg moeten zoeken om de bevoegde personen te vinden. Nu weten we eindelijk min of meer wie achter al die deuren schuilt. Maar hoe doen mensen dat die niet zo'n uitgebreid netwerk hebben?

Goedele: Het contact met de actoren verliep niet altijd van een leien dakje: Leefmilieu Brussel en de MIVB reageerden bijvoorbeeld niet eens op onze vragen. Uiteindelijk hebben we daar heel veel energie in gestoken, de groep was gewoon op. En het lawaai deze zomer van de Zuidfoor die meer en meer op een pretpark gaat lijken, heeft er ook geen goed aan gedaan! We hebben niets tegen het idee van een kermis, maar dan wel een kermis op mensenmaat. Een kermis die zich openstelt voor de omliggende buurt in plaats van die de rug toe te keren met een blinde muur. De kermis moet ook compatibel zijn met een betere aanleg van de middenberm..

Ik heb toch de indruk dat jullie nu opnieuw barstensvol energie zitten…

GoedeleJawel, sinds het einde van de zomer zit er eindelijk terug schot in de zaak. In de participatieve ateliers over de tijdelijke inrichting  kwam naar voor - het zal niemand verbazen - dat de deelnemers een aanleg willen met minder wagens en meer groen of plaats voor recreatie. Daarop improviseerde de minister van Mobiliteit, twee dagen voor de autoloze zondag, een heraanleg waarbij 40% van de parkeerplaatsen werd geschrapt om er een "Volksdreef" van te maken"! We moeten voorlopig dan misschien wel genoegen nemen met tijdelijke oplossingen, maar het gaat tenminste vooruit!

Steven: Het idee van Mobiel Brussel bestaat eruit om dit jaar nog drie zones tussen de Anderlechtsepoort en het Zuidstation tijdelijk een nieuwe bestemming te geven. Waarom is er voor die drie zones gekozen? Wij hopen toch dat de ambitie van het Gewest verder gaat dan dat, want de hele laan moet worden herdacht, indien mogelijk van gevel tot gevel.

Goedele: De zaken gaan vooruit, maar er blijft nog veel onduidelijk en onzeker. Zo is het resultaat van de regionale verkiezingen onvoorspelbaar. Zal de volgende minister van Mobiliteit het huidige project verder zetten? Begin 2019 zou er nog een projectteam moeten worden geselecteerd om een definitieve heraanleg uit te werken. Zal hij aan de verwachtingen van de buurtbewoners kunnen voldoen? En zal de overheid bereid zijn de resterende parkeerplaatsen te schrappen? Zijn er alternatieven en zijn ze genoeg gekend? Met de veranderende legislatuur, de vele verschillende wettelijke kaders en projecten, de versnippering van de heraanleg in drie zones en de actuele behoeften voor een buitenmaatse Zuidfoor, waarvoor elke zomer alle stadsmeubilair en inrichting moet worden weggehaald, staat het voortbestaan en de samenhang van het project op het spel.

Astrid: Wij geven niet op. De mensen rond ons voelen dat we vooruit moeten, maar bij de verschillende betrokken overheidsdiensten is nog niet iedereen zich bewust van wat er op het spel staat.

Goedele: En we zijn dus weer vertrokken, we gaan (opnieuw) overal aankloppen, schrijven brieven, spreken de verkozenen aan om het project op de politieke agenda en in het partijprogramma te zetten. Want het is uitgerekend nu dat Green Connections zijn actie verder moet zetten.

[1]Guerrillastedenbouw of tactische stedenbouw is een recente trend in de stedenbouw die met makkelijk te monteren en demonteren accessoires - beplanting in potten, schommels, fauteuils gemaakt uit palletten, wegmarkeringen, ... - tijdelijke wijzigingen aan de openbare ruimtes aanbrengt om via praktische ervaring te kunnen begrijpen wat er op een ruimte of een plek nodig is... Maar het is ook een manier waarop burgers zich een verwaarloosde plek (weer) kunnen eigen maken.

1. Voorwoord
2. Meesters en de Bouwmeester, opiniestuk Kristiaan Borret
3. De Brusselse ruimtelijke ordening blijft moeilijk te sturen

• The new kid on the block: urban.brussels
• Tussentijds rapport

4. Tijdelijk gebruik: een nieuwe speelzaal voor de marketeer of dé uitgelezen plek voor zorgeloos experimenteren?
5. De poincaré-saga, interview met Green Connections
6. Koning PAD dicteert de toekomst 
7. Planbaten for dummies,  interview met Griet Lievois
8. Op zoek naar een biosferische stedenbouw met Bas Smets