Europa stemt voor schone lucht!

Met de nieuwe AAQD zet de EU een belangrijke stap richting gezonde lucht. De vorige versie uit 2008 was volledig achterhaald. Ze vormde een aberratie ten opzichte van de huidige kennis van de gezondheidsimpact van luchtvervuiling. Bovendien had ze ook tekortkomingen voor de afdwingbaarheid van een effectief luchtbeleid, en maakte ze het individuele burgers niet makkelijk om hun rechten juridisch te doen gelden. Nieuwe wetgeving was absoluut noodzakelijk. Het parlement heeft deze stap gezet. Nu moet de Raad van ministers de tekst nog bekrachtigen. 

Welke normen? 

Als voorvechters van gezonde lucht spreken we vaak en graag in cijfertjes. Hoeveel vervuilde stoffen mag de lucht in de toekomst nog bevatten? Dat is de maatstaf om zo veel mogelijk gezondheidsschade te voorkomen. Daar zien we dat de nieuwe AAQD een grote verbetering is. Zo worden de normen voor stikstofdioxide (NO₂) bijgesteld van 40 naar 20 microgram/m³ op jaarbasis.

Die van fijn stof (PM2.5) gaan van 25 naar 10 microgram/m³. Daarnaast wordt de wetgeving ook gevoeliger voor gezondheidsschade door korte episodes. Voor het eerst zijn er ook dagwaardes vastgelegd voor beide polluenten. Voor NO₂ komt die op 50 microgram/m³, en voor PM2.5 op 25 microgram/m³. Deze dagwaarden mogen maximaal 18 keer per jaar overschreden worden.

Enkele addertjes 

Deze nomen moeten behaald worden tegen 2030. Dat wil zeggen dat op 1 januari 2030 op geen enkele plaats in de EU de luchtkwaliteit nog boven deze normen mag uitkomen. Toch zitten er enkele addertjes onder het gras. Zo voorziet de tekst in mogelijk uitstel tot 2035 (+ nog eens 2 jaar) indien een land mits wetenschappelijke modellen kan aantonen dat een limietwaarde onmogelijk te halen is, ook wanneer alle gekende maatregelen ter verbetering van de luchtkwaliteit genomen zijn. Daarnaast is ook uitstel tot 2040 mogelijk voor bepaalde streken indien limietwaardes onmogelijk te halen zijn door specifieke klimatologische en/of orografische omstandigheden, of wanneer dat een te snelle omschakeling van de huisverwarmingssystemen met zich mee zou brengen.

Was dit de AAQD waar we op hoopten? Niet helemaal.

Langs de positieve kant van de balans staat dan weer dat alle lidstaten direct aan de slag moeten met deze nieuwe wetgeving. Iedere lidstaat zal verplicht worden om een air quality roadmap richting het behalen van de limietwaarden in 2030 op te maken wanneer uit modellen blijkt dat ze die tussen 2026 en 2029 al niet zullen halen. Dat plan moet doorrekenen welke maatregelen tegen wanneer nodig zijn om de normen te respecteren. De AAQD benoemt ook een niet-exhaustieve lijst van mogelijke maatregelen, gaande van LEZ’s tot normering van industriële uitstoot, die de lidstaten moeten in overweging nemen. 

Indien bepaalde zones in 2030 nog in overtreding zijn, moet het land een luchtkwaliteitsplan opmaken voor die zones, om deze ‘zo snel mogelijk’ op te lossen (uit uitspraken van EU-hof weten wet dat dat 2 tot 3 jaar betekent). 

Toegang tot de rechter 

Verder bevat de nieuwe AAQD een heel pakket aan extra maatregelen om ons als burgers meer bewust te maken van de problematiek rond luchtkwaliteit. Dat is hoogstnodig. Niet alleen kan dat een draagvlak creëren voor het in plaats stellen van de nodige maatregelen, het is ook noodzakelijk voor de meest kwetsbare groepen om zich beter te kunnen beschermen. 

Daarnaast geeft de nieuwe regelgeving betere rechtsbescherming voor burgers. Zo kunnen mensen die lijden onder slechte luchtkwaliteit zich tot de rechtbank wenden om hun schade te verhalen. 

Verdeeld positief  

Was dit de AAQD waar we op hoopten? Niet helemaal. We wilden dat de wet voluit de volksgezondheidskaart trok en de WHO-richtlijnen tegen 2030 verplicht. Ook vroegen we de mogelijkheden tot uitstel tot een absoluut minimum te beperken. Dit is er niet uitgekomen. De AAQD blijft een trade-off tussen gezondheid en economische belangen.  

Deze wet is wel een duidelijke verbetering ten opzichte van de vorige versie. Met de Europese verkiezingen voor de deur, was de goedkeuring van deze directieve – tijdens de laatste zitting van het huidige EU-parlement – een belangrijke te nemen horde. Bovendien laat de tekst de optie open om de limietwaarden geregeld te herbekijken in functie van voortschrijdende wetenschappelijke inzichten. Dat maakt een updateprocedure in de toekomst vele malen lichter. 

Wat betekent dit voor Brussel? 

De nieuwe limietwaarden worden op dit moment niet gehaald in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Voor NO₂ zitten we gemiddeld iets boven de 20µg/m³ (in 2022). Maar we weten dat luchtvervuiling geen verhaal van gemiddelden is. Het is belangrijk om op elke plaats de normen te halen. Voorlopig zien we dat de meeste Brusselse stations redelijk boven deze nieuwe drempelwaarde blijven. Deze vaststelling wordt onderstreept door het ExpAIR secundaire netwerk. Dit toont duidelijk aan dat het geen hyperlokaal probleem is.  

Voor PM2.5 zitten we met een soortgelijk verhaal, al zijn de trends hier in het algemeen positiever. Het gemiddelde voor Brussel ligt net rond die nieuwe grenswaarde, en drie van de vier stations zitten er net boven.

Als de trends zich voortzetten (veel zal afhangen van de volgende fase van de LEZ) dan lijkt het erop dat Brussel de EU-grenswaarden zal kunnen respecteren tegen 2030. Of het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een roadmap moet opmaken zal afhangen van de komende evoluties. Het is niet ondenkbaar dat we gemiddeld onder deze nieuwe grenswaarde duiken, maar op heel wat plaatsen met druk verkeer of dicht bij andere emissiebronnen, zoals verwarmingsinstallaties, wordt er wel degelijk boven gegaan. Daar komt dan de vraag hoe deze verplichting tot roadmap geïnterpreteerd wordt. Op basis van uitspraken uit het verleden van het Europees Hof van Justitie kunnen we opmaken dat dit ‘geen enkele overtreding’ betekent. Dat laat ons toe om het Brussels Hoofdstedelijk Gewest te pushen om een roadmap op te maken. 

Ambitieuzer mag 

Tot slot is de EU-wetgeving het minimum waartoe de lidstaten zich moeten engageren. Niets belet hen om ambitieuzer te zijn. Zo ook het Brussels gewest. In het Plan Lucht-Klimaat-Energie staat dat Brussel de WHO-normen wil halen tegen 2035. Berekeningen van Leefmilieu Brussel laten ook zien dat dat mogelijk is. Op het moment dat Brussel de nieuwe Europese wetgeving omzet in haar eigen wetgeving zou het deze ambitie wettelijk kunnen verankeren.