Verslag van Denkdag: Circulatieplannen in de stad: hoe gaan we verder?

De aanleiding voor dit evenement was de publicatie "De leefwijk, 7 principes voor circulatieplannen", geschreven en gepubliceerd door BRAL, CCC en H4Z, gebaseerd op een onderzoek van TML (Transport & Mobility Leuven). De publicatie bestaat uit zeven organisatieprincipes die volgens deze organisaties nodig zijn opdat circulatieplannen het verschil kunnen maken. Je kunt de publicatie hier vinden. 

Deze 3 organisaties hebben vervolgens contact opgenomen met BSI om een kritische discussie met academici en praktijkmensen te organiseren. Na een eerste bijeenkomst begin december 2022 met academici van de 5 universiteiten uit het BSI-netwerk (ULB, VUB, USL-B, KU Leuven, UClouvain), kwamen de 5 hoofdthema's naar voren die tijdens de denkdag besproken zouden worden:

1. Schaal
2. Sociologie van wijken en het gebruik ervan
3. Transitie
4. Participatie en governance
5. Communicatie en beeldvorming

Deze denkdag had 3 doelstellingen: 

• de verschillende actoren die betrokken zijn bij circulatieplannen samenbrengen 
• een theoretisch kader opstellen en tegelijkertijd putten uit ervaringen
• leren van eerdere ervaringen (GoodMove en andere)

Verwachte resultaten van de dag:

• vragen identificeren die nu of in de toekomst beantwoord moeten worden
• praktijken naar voren schuiven die moeten worden ingezet/getest, of concrete behoeften waarin moet worden voorzien (methodologie, enz.)
• een proces op gang brengen, nieuwe samenwerkingsverbanden aangaan om op korte of middellange termijn nieuwe perspectieven te openen (onderzoeksprojecten, aanbevelingen, studies laten uitvoeren, enz.)

De denkdag heeft 100 deelnemers bij elkaar gebracht

• 28 verenigingen (mobiliteit, urbanisme)
• 31 administraties (gemeentes, gewest, Brussel Mobiliteit)
• 9 praktijkmensen (studiebureau…)
• 16 academici (proffen, onderzoekers)
• burgers, studenten…

De deelnemers hadden op voorhand hun verwachtingen meegegeven:

Wat betreft de methodologie was de dag ingedeeld in twee delen: 

• een plenaire ochtendsessie om de toon te zetten en de thema's van de dag voor te stellen. Via keynotes werden de verschillende publieke beleidsprogramma's en hun concrete resultaten gepresenteerd, en er werden pitches van 10 minuten gegeven door onderzoekers uit het BSI-netwerk, met als doel de deelnemers conceptuele en methodologische kaders te bieden voor de 5 hoofdthema's.
• een namiddag waarin de iedereen deelnam aan één van de 5 parallelle discussietafels, die elk één van de 5 hoofdthema's behandelden. Elke tafel werd bijgewoond door 1-2 experts van het terrein, 1 academische expert (die 's ochtends de pitch over het onderwerp had gegeven), 1 medewerker van Brussel Mobiliteit die, aan sommige tafels, een specifieke Brusselse case presenteerde, en ongeveer 15 andere deelnemers (verenigingen, overheidsdiensten, maatschappelijke organisaties, enz.) De discussies werden geleid door een moderator.

Ochtendprogramma

De hele plenaire sessie werd gefilmd en kan je online bekijken. De presentaties kan je in pdf vinden hieronder.

Namiddagprogramma

We bieden hieronder een beknopte samenvatting die een overzicht geeft van de discussies. Je kan ook de meer uitgebreide aantekeningen voor elk van de tafels bekijken in bijlage onderaan.

Tafel 1 Schaal

Actoren: Ioulia Pankratieva (Perspective.Brussels), Dirk Engels (TML); Academicus: Geoffrey Grulois (ULB); Moderator: Marie-des-Neiges de Lantsheere (Brussels Academy).

De deelnemers deelden de moeilijkheid om de schaal te bepalen waarop buurten moeten worden bestudeerd. Dit wordt vaak nog verergerd door de versnippering van het beleid voor de openbare ruimte, wat verandering vaak moeilijk maakt. Omgekeerd lijken bepaalde terugkerende elementen een sterk structurerende rol te spelen bij de implementatie van circulatieplannen: het bestaande wegennet, openbaar vervoer, duidelijke sociale functies (bijv. hypercentra). Om deze twee ogenschijnlijk tegengestelde observaties samen te brengen, waren de deelnemers het eens over het idee dat, hoewel het noodzakelijk is om in de nieuwe plannen rekening te houden met het hele Gewest, we niet moeten proberen om één enkele schaal te vinden voor de uiteenlopende realiteiten van de wijken. De 10/15 minuten stad lijkt een interessant basismodel te zijn dat moet worden ontwikkeld in overeenstemming met de meer lokale contexten, door te proberen synergieën te creëren die nog niet volledig zijn benut tussen de verschillende spelers en actieplannen op het gebied van openbare ruimte.

Tafel 2 Sociologie van wijken en het gebruik ervan

Actoren: Sophie Feyder (Heroes for Zero), Thyl Van Gyzegem (IEB); Academicus: Emmanuelle Lenel (USL-B); Moderator: Michel Hubert (USL-B).

De discussie toonde de noodzaak om meer rekening te houden met de sociologische diversiteit van buurtbewoners en -gebruikers. Aangezien hun relatie tot en gebruik van de openbare ruimte verschilt, hebben wijzigingen aan circulatieplannen ook verschillende en ongelijke gevolgen (een kwestie van sociale rechtvaardigheid). Bovendien kunnen de snelheid van de veranderingen of de verschillende percepties van de openbare ruimte in verschillende mate spanningen veroorzaken. Om deze socio-culturele/economische diversiteit zichtbaar te maken en er rekening mee te houden, blijkt participatie echt noodzakelijk bij het opstellen van plannen, maar ook bij de uitvoering ervan. Bovendien zou de betrokkenheid van deskundige mensen (sociologen, antropologen, tussenpersonen) en de toepassing van specifieke instrumenten ervoor kunnen zorgen dat er rekening wordt gehouden met de sociologische diversiteit van buurten.

Tafel 3 Transitie

Actoren: Jean-Michel Bleus (ARAU), Lluis Martinez (Smarthubs); Academici: Thérèse Steenberghen (KUL), Simon Bothof (VUB); Moderator: Bas De Geus (UCLouvain).

De discussies belichtten verschillende belangrijke thema's met betrekking tot de overgang naar duurzame mobiliteit. Ten eerste de notie van tijdelijkheid, die zowel tot uiting komt in de schok van de soms brutale invoering van nieuwe circulatieplannen, als in de spanning tussen de traagheid van de Brusselse administratieve procedures en het onrealistische politieke tijdschema voor de transitie. Ten tweede is er de veelheid aan actoren en instellingen, die een duidelijke, assertieve en gecoördineerde sturing van het mobiliteitsbeleid niet in de weg mogen staan en waarvan de versnippering kan worden benut om rekening te houden met de lokale context. Ten slotte is er de kwestie van de achtergrond van bewoners en gebruikers, die moeten worden ondersteund omdat hun dagelijkse zorgen ver verwijderd kunnen lijken van de ambities van duurzame mobiliteit.

Tafel 4 Participatie en governance

Actoren: Marik Lahon (Pro Velo), Thibaut Philippe (BRAT); Academici: Olivier Paye (USL-B), Eva Van Eenoo (VUB); Moderatie: Marie-Charlotte Debouche (CCC).

De deelnemers aan deze tafel - werknemers van de gemeentelijke administraties, studiebureaus - getuigden over de moeilijkheden die ze meemaakten bij het opzetten van participatieprocessen. Om hierop te antwoorden leidde de discussie tot een concreet voorstel met 3 uitvoeringsfases. Elke fase verdient bijzondere aandacht om de kwaliteit van het participatieproces te verbeteren. 

1. In het begin is het van primordiaal belang om duidelijk en transparant het participatiekader te bepalen: de redenen, de context, de spelregels, … 
2. Bij het opzetten van het participatief proces moet er een gamma beschikbaar zijn van gevarieerde tools die aan te passen zijn aan de context, maar ook strategieën zoals intermediaire actoren, rollen van de stakeholders, om de aanwezigheid van diverse deelnemers te garanderen. 
3. Tot slot moet een evaluatiefase toelaten om na te gaan of het participatief proces zijn rol heeft vervuld, of dat het kader moet aangepast worden om het doel beter te bereiken.

Tafel 5 Beeldvorming

Actoren: Lotte Luykx (FCFA), Philippe Serruys (Imagine.brussels); Academicus: Claire Pelgrims (ULB); Moderator: Raf Pauly (BRAL).

De groep rond deze tafel besprak de kwesties van storytelling en communicatie die centraal staan bij het maken van circulatieplannen. De deelnemers begonnen met het bespreken van de noodzaak om een algemeen verhaal te creëren dat begrijpelijk is (duidelijke doelstellingen) en een positieve connotatie heeft zonder onrealistisch te zijn (geschikt vocabulaire, spanning tussen realisme en droom). In dit verband bespraken de deelnemers het potentieel van participatieve workshops, een aanpak die het mogelijk maakt om de uitvoering van nieuwe plannen te scripten en tegelijkertijd visuals te produceren die een concrete visie op het overheidsbeleid kunnen geven. Het gebruik van testfasen werd ook besproken, waarbij de kritische waarde ervan met betrekking tot de beoogde scenario's werd benadrukt.

Bedankt aan alle deelnemers! Tot de volgende keer.