Waarom de afbraak van de sokkel aan de WTC-torens in de Noordwijk niet onopgemerkt kan doorgaan

Albert Martens is een veelzijdig figuur: socioloog, professor emeritus aan de KUL, voormalig voorzitter van BRAL en last but not least: een van de emblematische burgers strijdend tegen het Manhattanplan voor de Noordwijk. Dat is ondertussen 50 jaar geleden. Bulldozers breken op dit moment een deel af van de sokkel waarop de torens zich moesten voltrekken. Nu een nieuwe bladzijde over een deel van het plan wordt geschreven, kruipt ook Albert Martens opnieuw in zijn pen voor ons.

De afbraak van de sokkel aan de WTC-torens in de Noordwijk kan niet onopgemerkt voorbijgaan. Omdat hier, wat er nu aan het gebeuren is, een symbolische waarde heeft.

Hier, onder onze ogen wordt een droom afgebroken, een plan dat een oeverloze welvaart over Brussel, België en de ganse wereld moest verspreiden:   

• Een bos van 64 torens  
• Op het kruispunt van twee snelwegen (Amsterdam-Parijs en London-Istanboel)
• Op een voetstuk, een sokkel op 13 m hoogte – waar de voetgangers alle geneugten van de welvaart zouden kunnen consumeren.

Het werd geschetst als de hemel op aarde! Maar wél die van het wereldkapitalisme. “La civilisation du bon de commande” [de beschaving van de bestelbon] zoals Charlie De Pauw, projectontwikkelaar en drijvende kracht achter het Manhattanplan, dat eind de jaren ’60 zo poëtisch heeft uitgedrukt. De torens en de sokkel moesten een zogezegde krottenwijk vervangen. De huizen van de Telefoonstraat, de Rozenstraat en l’Impasse des Tapissiers zouden omgetoverd worden tot de praaltorens van de toekomst.

Het uitzicht nu is wat troosteloos, deerniswekkend.

Na 53 jaar wordt deze droom afgebroken. De voorschriften van de sokkel hebben gedurende meer dan 20 jaar lang alle planwijzigingen tegengehouden. Het was taboe. Zelfs toen (vanaf 1974 al!) velen begonnen te twijfelen aan de uitvoerbaarheid van dit waanzinnige plan. De promotoren wilden de bouw van de sokkel niet betalen. De respectievelijke overheden en de drie gemeenten ook niet… De grond lag braak. Nadien waren er 27 planwijzigingen nodig om ervan af te geraken.

Nu worden de schamele restjes nog afgebroken. Wie zou erom treuren? En waarom?  Maar vergeten kunnen we niet. Daarom nemen we een brok beton mee. Een souvenir.

In de toekomst wordt het veel beter?

 “Laten we van de Noordwijk één groot park maken” zegt Staatssecretaris voor Stedenbouw Pascal Smet (one.brussels). Hij belooft opnieuw, zoals vroeger andere Ministers (De Saeger (CVP) onder meer), de hemel op aarde. Met kwaliteitsvolle architectuur, “zodat er een fierheid kan ontstaan bij de Brusselaar over haar stad”. Een wijk met gemengde functie: kantoren, een hotel, een rooftop bar (dakbar), een greenhouse kubus (serre), ... maar ook winkels, woningen en publieke voorzieningen. Om dit uit te werken: een nieuwe manier van werken met de promotoren in een constructieve dialoog en daar bovenop, een gloednieuwe tramlijn. De voetgangers die vroeger op 13m hoogte moesten stappen, gaan nu op de begane grond mogen lopen en lanterfanten.

Nu gaat het écht om een “momentum” en er is geld.

In de Noordwijk wél bovengronds, aan de rand net het omgekeerde

Aan de rand van wat nu een groot park moet worden, wordt op het Liedtsplein een diepe put gegraven waarin een ganse tramlijn (tram 55) zal verdwijnen. Diep onder de grond tot 30m (aan het Rigaplein). Daar moeten de voetgangers en de kinderkoetsen niet meer boven de begane grond, maar in de ondergrondse metrostations terecht. Tussen de sokkel en de tunnel, een hoogteverschil van 40m.  Daarvoor is er ook geld. De betonboeren van vroeger werken verder, ondergronds. Ganse wijken langs de nieuwe metrolijn zijn in rep en roer. Gaat men opnieuw met de grove borstel door deze quasi “verloederde stadsdelen”?

Nihil novi sub sole

Bij het houden van een stuk sokkelbrok willen we de nadruk leggen op het feit: “un rêve peut en cacher un autre”. Leg je de twee promotiecampagnes naast elkaar - die van vroeger, 50 jaar geleden van Minister De Saeger (CVP) en van mijnheer De Pauw, en de huidige voorstellen die uit de Week van de Architectuur 2020 (de Archiweek) en de communicatie van staatssecretaris Smet (one.brussels) stromen, dan lijk je dezelfde thema’s te zien, dezelfde beloftes, dezelfde wonderlijke toekomst. Is er iets nieuws onder de zon?

Wat zeker niet is veranderd, is de afwezigheid van éen overkoepelende eindverantwoordelijke voor alle projecten. Zoals vroeger claimen een opeenstapeling van instellingen bevoegdheden over dit project: drie gemeenten, een gewest, een consortium van promotoren, ingenieurs, overheidsbedrijven, enz. Maar we weten nog steeds niet wie de eindverantwoordelijke wordt. Iedereen bevoegd, niemand eindverantwoordelijk. Dat was in het verleden al het geval. Niets nieuws onder de zon.   

Een stuk gewapend beton houdt ons tegen om in zwevende dromen op te gaan.

Albert Martens

12/11/2020

We roepen de Brusselaars op om te kijken voorbij de promotiepraatjes naar wat er echt vervat zit in de plannen. Perspective is nog tot 7 december op zoek naar de behoeften van de bevolking binnen het gebied “Territorium Noord”. Laat je mening horen over de plannen!

Geïnteresseerde lezers vinden hier een gedetailleerde beschrijving van de uitvoering van het Manhattan-plan.