LOOPER, een co-creatief project rond mobiliteit in Schaarbeek

08/04/2020

Een zonnige dag in juni vorig jaar. Een aantal buurtbewoners, jong en minder jong, gaan aan de slag met krijt in het midden van een kruispunt. Ze maken een ronde mandala met allerlei vrolijke figuren. Dit idee dook op in een van de participatiesessies om de verkeersveiligheid te verbeteren. De politie kijkt minzaam toe. Drie weken later, datzelfde kruispunt. De vrolijke tekeningen zijn er nog, maar de auto’s ook. En ze rijden nog te vaak te snel…

LOOPER, WAT WAS DAT WEER?

Looper, een project van BRAL en VUB, wilde de mobiliteitsoverlast in de publieke ruimte aanpakken. Dankzij een participatief proces gingen buurtbewoners, gemeentes en andere actoren op zoek naar oplossingen voor de mobiliteitsproblemen die ze zagen in hun specifieke buurt. Een van de oplossingen werd vervolgens gekozen om uit te voeren op een publieke plek en Looper monitorde tot slot wat het effect was van deze interventie.

Deze methodologie hebben we twee keer uitgevoerd, voor twee verschillende projecten: een campagne rond verkeersveiligheid in de Helmet-wijk en een schoolstraat in de Dailly-wijk. Hoe het project startte en met welke methode lees je op onze website: Samen nadenken over mobiliteitsoplossingen voor Helmet.

Omdat Looper ten einde loopt, delen we met jullie de lessen die we leerden uit onze aanpak in Brussel.

Een mandala voor meer verkeersveiligheid in Helmet

In Helmet hebben we gewerkt rond verkeersveiligheid. Eerst leerden we de situatie beter kennen. We hebben workshops en ontmoetingen in de openbare ruimte georganiseerd en we hebben interviews afgenomen om de betrokken gemeenschappen en de context van de problemen beter te begrijpen.

Tijdens deze workshops hebben we verschillende co-creatieve tools van de LOOPER bibliotheek kunnen testen. Onze conclusie: de beste tools zijn de eenvoudigste tools:

Voor een “mobility scan”, een analyse van de huidige mobiliteitssituatie: een kaart met daarnaast een paar luchtfoto’s. Waarom? Omdat de deelnemers zich gemakkelijk hun dagelijks leven kunnen voorstellen op zo’n kaart.
Voor het stemmen op een idee: een voorstel per post-it en drie stickers per persoon. Waarom? Deelnemers kunnen zo hun stemmen verspreiden of alles focussen op één idee. Dit geeft een overzicht van de prioriteiten en mogelijke elementen voor een consensus. Als meerdere voorstellen een hoog aantal stemmen kregen, kan je een “mix & match” sessie starten.

Samen met de groepen uit de workshops hebben we ook gegevens verzameld. De omvang, de locatie en het soort problemen identificeerden we dus rechtstreeks met de burgers zelf. We hebben verkeerstellingen, snelheidsmetingen en enquêtes collectief georganiseerd. De deelnemers waren niet verrast door de resultaten (bijvoorbeeld overdreven snelheid in de bebouwde kom). Toch vonden ze het interessant om cijfers te kunnen plakken op de problemen die ze dagelijks ervaren.

Naast de “usual suspects” hebben we ook gezocht naar een manier om andere, bestaande groepen te betrekken bij het project. Hier bleek de meest efficiënte oplossing om deel te nemen aan events van lokale verenigingen of comités.

De verzamelde gegevens werden tijdelijk gepubliceerd op het LOOPER-platform en besproken op lokale workshops. Met deze gegevens zijn we op zoek gegaan naar mogelijk oplossingen. Het uiteindelijke resultaat: een kleurrijke mandala geschilderd door de buurtbewoners op een gevaarlijk kruispunt. Dit bleek echter geen effect te hebben: verf verandert de snelheid van auto’s niet. Een drastischere maatregel is nodig. De gemeente Schaarbeek volgt dit op!

Een geslaagde test met een schoolstraat in de Grote Bosstraat

Voor de tweede loop zijn we naar de Dailly-wijk verhuisd, zie: Looper start met tweede loop. Daar steunen we de Ecole 10 bij het testen van een schoolstraat. Ook hier hebben we, voor de introductie van de aanvraag bij de gemeente, verschillende actoren - burgercomités, ouders, leerkrachten - ontmoet om het draagvlak voor zo een test te meten. De feedback was positief, we zijn dus snel overgegaan naar de volgende stap.

De gegevens waren grotendeels al verzameld in het schoolvervoerplan, een grote collectieve campagne was dus niet echt nodig. We hebben wel bij een paar buurtbewoners Telramen geplaatst om samen het verkeer in de straten rondom de school voor en tijdens de schoolstraat te analyseren. De resultaten kan je online bekijken op de website van telraam.net. Hiernaast wordt het verkeer ook door VIAS gemeten aan de hand van officiële meetapparatuur.

Ook hier hebben we voor ouders en buurtbewoners sessies georganiseerd en zijn we voor de schoolpoort actief gaan communiceren. De individuele communicatie met ouders en soms een paar buurtbewoners verliep heel goed. De werksessies, daarentegen, hadden wat minder succes. Dit is volgens ons te verklaren door het feit dat het project heel specifiek is en ook weinig impact heeft op de omgeving - de straat wordt tussen 8u en 8u30 gesloten, in een straat met weinig bewoners.

De test is nu al 2 maanden aan het lopen en de feedback is heel positief. Jammer genoeg hebben de Corona-maatregelen een impact op de laatste fase van het project en moeten we wachten tot de scholen weer opengaan om de evaluatie-workshop te organiseren met ouders en buurtbewoners.

EEN PAAR AANBEVELINGEN VOOR EEN LIVING LAB

Looper is, in academische termen, een living lab. Een living lab is niet zomaar de stad gebruiken als laboratorium om experimenten te doen. En burgers zijn niet zomaar proefkonijnen. Bij een living lab sturen de gebruikers van de stad het onderzoek. We schreven eerder al een aantal aanbevelingen voor een living lab, gestoeld uit onze ervaringen van SmarterLabs, een project om de luchtkwaliteit in Brussel te meten. Sommige aanbevelingen vind je ook hier terug (*).

Nu het Looper-project bijna tot zijn einde komt, schreven we onze lessen neer uit dit project. Je lees ze hieronder, per thema.

Over de relatie met de methodologie van een project

Wees flexibel in de projectmethodologie (*). Een living lab is een veranderende omgeving en het proces moet zich aanpassen aan deze veranderingen, niet andersom, d.w.z. langzamer gaan, sneller, stappen overslaan als dat nodig is.

Bij een zeer specifiek project – zoals een schoolstraat, bijvoorbeeld - kan het genoeg zijn om enkel de directe belanghebbenden te betrekken.

Neem tijd voor een verkenningsfase om in kaart te brengen welke actoren je moet betrekken en welke je louter kan informeren. Dit zou een voortraject van 3-4 maanden kunnen zijn, waardoor er genoeg tijd is om een netwerk op te zetten voordat de concrete werkzaamheden daadwerkelijk van start gaan.

Neem tijd voor het analyseren van de input. Bij het schrijven van voorstellen, het uitrollen van de methodologie, het ontwerpen, … moet je er rekening mee houden dat co-design tijdens collectieve workshops meestal slechts een input is en zal moeten worden geanalyseerd door deskundigen of de overheidsvertegenwoordigers, ...

Voor de overheidspartners: evolueren in de richting van een nieuwe democratie, waardoor co-design volledig buiten de reguliere kaders kan gebeuren.

Over het partnerschap met de gemeente

Ontmoet aan het begin van het proces alle departementen van de gemeente (*) om het project voor te stellen aan alle mogelijke betrokken publieke actoren.

Probeer het eens te worden over een mogelijke testfase (*) en weet welke stappen nodig zijn om er een uit te voeren alvorens het project te starten. Op die manier kunnen de publieke actoren, maar ook alle andere betrokkenen zich vooraf op een aantal elementen voorbereiden.

Het gebruik van bestaande instrumenten die door de gemeente zijn gecreëerd, maakt de implementatie gemakkelijker.

Over onze relatie met de buurt

Laat het project een verkenningsfase doorlopen om de belangrijkste actoren te ontmoeten, maar creëer ook een solide netwerk en breng de behoeften en uitdagingen van de wijk duidelijk in kaart. Deze voorbereidende fase zou het mogelijk maken om direct in concrete plannen en projecten te duiken zodra de co-creatiefasen beginnen.

Probeer met de bestaande actoren te werken in plaats van een nieuwe groep op te richten. Lokale actoren beschikken al over communicatiekanalen en bekende evenementen. Het zal als minder opdringerig voor de buurt worden ervaren als het project deze integreert in plaats van nieuwe te creëren.

Wees flexibel in de methodologie (*), zodat bestaande actorengroepen zich bij het project kunnen aansluiten, zonder hen extra te belasten.

Wees flexibel in het eigendomsrecht van het project.

Claim het niet te veel, zodat bestaande groepen zich bij het project kunnen aansluiten en een rol van mede-eigenaarschap kunnen aannemen.