Artikels
Thema
commons.wikimedia.org
Al jaren is Sainctelette één van de emblemen van de Brusselse autostad: een hotspot voor verkeersonveiligheid, slechte lucht, geluidsoverlast, met overdadige ruimte voor te veel en te verweven autoverkeer, en nauwelijks of geen plaats voor de actieve weggebruiker, laat staan voor verblijfskwaliteit.
We zijn samen met het buurtcomité Sainctelette dus al gewoon blij dat er iets gebeurt met die site dat een beetje in de goede richting gaat. Het feit dat er eindelijk - zij het te kleine - fietsinfrastructuur en een meer leesbare oversteek voor voetgangers voorzien worden, weerhoudt ons ervan het plan helemaal af te branden.
Helaas stellen we voor de rest veel gemiste kansen vast. Het geeft de actieve weggebruikers meer plaats, maar weigert deze echt centraal te zetten. Het plant de nodige bomen zonder te pogen de huidige bomen te behouden. Er is ontharding, maar versnipperd. Het gaat in tegen de aanbevelingen in het gewestelijk mobiliteitsplan Good Move.
Bovenal schiet het tekort om dit gigantisch autokruispunt in betere banen te leiden. De auto blijft de dominante factor op Sainctelette. Het geeft het gemotoriseerd verkeer uit het noorden en het westen van Brussel vrij spel. De milieu-impactscore liegt er niet om: de heraanleg scoort een dikke 0 op vlak van verkeersveiligheid, luchtkwaliteit en bodem. Anno 2022 is dit volstrekt onbegrijpelijk. Want, zoals Picnic the Bridge en Welkom op de Kleine Ring terecht aanhalen, de kleine ring maakt deel uit van het stedelijk weefsel. Het heeft evengoed een woonfunctie.
Hoe het beter kan, lees je in ons volledig bezwaarschrift in de bijlage. Chapeau aan het buurtcomité Sainctelette voor de reactie, die we dus steunen!
In een leefbare stad is de snelheid van het gemotoriseerd verkeer een belangrijke factor. Hoe ervaar je de stad30 nu in je buurt? Wat werkt, wat werkt niet? Zie je toch nog enkele probleempunten?
De vzw johanna.be biedt workshops aan waarbij we de snelheid eenvoudig (maar wel met degelijke apparatuur) samen kunnen meten. Wanneer jij een workshop aanvraagt voor zo’n 3 tot 8 personen uit je buurt, komen wij met de snelheidsmeetfiets en bespreken we samen ter plekke de verkeersituatie terwijl de meetfiets objectieve gegevens verzamelt en aan de deelnemers toont. Ook het lawaai wordt gemeten en getoond. Nadien krijg je een rapport van de workshopbegeleider met zowel de input van de buurt als de meetgegevens in tabellen en grafieken. Die kan je dan eventueel gebruiken als basis voor een constructief gesprek met de beleidsmensen op gemeentelijk of gewestelijk niveau.
Onze eerste workshop had plaats in Anderlecht rond de gemeentelijke Freinetschool daar. Binnenkort vindt je het verslag op onze website.
We kunnen dit jaar nog een tiental workshops gratis aan Brusselaars aanbieden, dankzij de steun van Brussel Mobiliteit. Dus wacht niet te lang indien de snelheid in je buurt belangrijk is voor jou. Je kan vanaf nu een workshop reserveren (NL / FR / EN). Meer info op www.johanna.be .
Foto: Giulia Massenz
Hoe zouden we de stad ontwerpen indien we er de bodem niet langer als inerte, maar wel als levende materie vol relaties zouden benaderen?
Dit is een vraag die ons, een groep architecten, historici en antropologen, erg bezighoudt. De stedelijke bodem, die donkere massa onder onze voeten, is onvoldoende bekend en verdient een nieuwe benadering.
Door samen met stedelingen putten te graven, onderzoeken we de eigenschappen en kwaliteiten van deze bodems, alsook van het leven dat ervan afhankelijk is!
Door: Jolein Bergers, Nadia Casabella en Ananda Kohlbrenner
In bijlage vind je het volledige artikel. (Bodem nummer 5 van OVAM)
Op 24 oktober hebben negen inwoners van heel België samen met de NGO ClientEarth een rechtszaak aangespannen tegen de regionale overheden. Twee Brusselse burgers sloten zich bij de rechtszaak aan. De reden? De Belgische regeringen slagen er niet in de gezondheid van de bevolking te beschermen tegen schadelijke luchtverontreiniging in het hele land.
Schadelijke niveaus van luchtverontreiniging
Luchtverontreiniging wordt in verband gebracht met verschillende ernstige gezondheidsproblemen, waaronder astma, een reeks andere aandoeningen van de luchtwegen zoals chronische bronchiolitis, chronische obstructieve longziekte, longkanker, hartfalen en beroertes. Deze problemen kunnen ernstige schade toebrengen aan de levenskwaliteit, de gezondheid en zelfs de dood van mensen - vooral kinderen, ouderen en mensen met een laag inkomen. In België was luchtvervuiling alleen al in 2018 verantwoordelijk voor bijna 8.700 vroegtijdige sterfgevallen. Maar veel mensen die lijden, weten misschien niet dat hun gezondheidsproblemen verband kunnen houden met het inademen van vuile lucht.
In september 2021 verlaagde de Wereldgezondheidsorganisatie - 's werelds belangrijkste autoriteit op het gebied van luchtvervuiling en gezondheid - de aanbevolen grenswaarden in haar richtlijnen voor luchtkwaliteit vorig jaar in sommige gevallen met 75%. Na een zorgvuldige herziening van de meest recente wetenschappelijke gegevens hebben zij aanbevolen de "aanvaardbare" niveaus van verschillende verontreinigende stoffen, waaronder zwevende deeltjes (PM2,5) en stikstofdioxide (NO2), drastisch te verlagen. Zij benadrukten dat er geen veilige niveaus van luchtverontreiniging bestaan.
Falen van de overheid om de gezondheid te beschermen
In België is het aan het Gewest om de luchtverontreiniging te regelen. Historisch gezien zetten zij de luchtverontreinigingsniveaus om die door de voornaamste EU-wetten inzake luchtkwaliteit worden bepaald.
Sinds de publicatie van de nieuwe aanbevelingen van de WHO hebben de Belgische autoriteiten geen enkele herziening van het wettelijk kader in gang gezet, hoewel de verwoestende gevolgen van luchtverontreiniging bekend zijn. Dat betekent dat burgers worden blootgesteld aan giftige vervuiling op niveaus waarvan we weten dat ze ernstig onveilig zijn.
Daarom eisen negen eisers - van wie de meesten aan ademhalingsproblemen lijden - samen met de milieuadvocaten van ClientEarth dat de autoriteiten de wetgeving inzake luchtkwaliteit aanscherpen in het licht van de meest recente wetenschappelijke gegevens om hen en hun gezinnen te beschermen tegen gevaarlijke vervuiling.
Volgens de eisers schendt het uitblijven van maatregelen hun fundamentele recht om schone en gezonde lucht in te ademen en brengt het hun gezondheid en die van hun kinderen onnodig in gevaar.
De drie regionale autoriteiten worden voor de burgerlijke rechtbank van Brussel gedaagd omdat de eisers stellen dat luchtverontreiniging niet stopt bij de regionale grenzen en dat voor de aanpak van deze gezondheidscrisis dus een gecoördineerde nationale aanpak nodig is.
Maak kennis met Eric-, een eiser uit Brussel
In Brussel hebben zich twee burgers bij de zaak gevoegd. Een van hen, Eric, woont in Sainctelette. Hij kreeg enkele jaren geleden astma.
Voor meer informatie over de zaak, ga naar deze website
Foto's: : Valerianne Poidevin, BRAL
Vrijdag 21/10 konden de deelnemers van de rondetafel van SuperTerram niet enkel genieten van lekker eten. De namiddag was ook een vruchtbare bodem voor uitwisselingen tussen administraties, burgers, organisaties en bedrijven.
Er waren presentaties over de bodem van onder andere het Super Terram-team, Brussel Leefmilieu en Plant en Houtgoed. Er was een tentoonstelling met de waarnemingen vanop Schaarbeek Vorming waar we bijleerden dat de aanwezigheid van marters en eikelmuizen een teken zijn van een wilde site. Want van zodra er teveel “domestieke” dieren te vinden zijn zoals honden en katten, pakken de marters en eikelmuizen hun biezen.
Wanneer zat jij voor het laatste met je vingers in de grond?
Wanneer heb jij voor het laatst de aarde aangeraakt? Met die vraag trok Kinch de straat op in het noorden van Brussel rond Schaarbeek Vorming. Van die antwoorden maakte hij een podcast, “Soil Stories”. Deze podcast is nog een work in progress dus niet verschieten als binnenkort ook jij deze vraag onder de neus krijgt. Toen Kinch de vraag stelde aan de zaal, kreeg hij ook hier heel verschillende antwoorden: “gisteren”, “drie weken geleden” en zelfs “nog nooit”!
Gelukkig was daar Jolein die in de derde tafel een apocalyptisch voorbeeld had voorbereid. Ze had geredde aarde en brieven uit de toekomst meegebracht, om de verbeeldingsoefening zo realistisch mogelijk te maken: “Wat als de bodemcrisis erger is dan we nu denken?”
In een andere tafel zaten de planners aan een tijdslijn: hoe ziet een ontwikkelingsproject er gewoonlijk uit? En hoe zou het beter kunnen om de waarde van de bodem in rekening te brengen? De aanwezigen kwamen uit alle hoeken van Brussel en kwamen verbazend genoeg tot dezelfde conclusie: de doeners moeten meezitten aan de denktafel en tijdens het proces moeten denkers en doeners goed contact houden met elkaar. Iets om te onthouden voor het vervolg!
Bedankt aan alle deelnemers, zij hebben deze dag voor ons gemaakt! We gaan met groot enthousiasme een vervolg breien aan het eerste deel van dit Innoviris CoCreateverhaal. Because we are digging it!
Het actiecomité “Sauvez nos bancs / Red onze banken” dient een erfgoedpetitie in om het Noordstation in zijn geheel te laten beschermen. Het actiecomité was gealarmeerd door het weghalen van de houten banken in het Noordstation en wilde de banken beschermen. Na een aantal acties waaronder een optocht, besloten ze om niet enkel de banken te redden, maar willen ze ook “een coherenter beheer van het station, met onder meer garanties dat de houten banken worden bewaard, of in ieder geval banken die beter samengaan met het architecturale geheel dat het station tot nu toe gebleven is.”
Omdat het om een officiële petitie gaat, moet dit op papier, ingevuld door inwoners van het Brussels gewest en alle gevraagde gegevens. Je vindt een petitieformulier in bijlage onderaan. Je kan dit formulier afdrukken en per post naar het kantoor van BRAL sturen (Zaterdagplein 13). We hebben ook exemplaren ons op kantoor die je kan komen halen of ter plaatste kan tekenen, geef ons dan even een seintje.
Stel: als werknemer of werkgever van een bedrijf wil je je weg zoeken door Brussel voor je levering. Files, daar heb je niet zoveel zin in. Bovendien: je geeft een beetje om je gezondheid en je weet dat je best veel slechte lucht inademt als je in de file staat (meer zelfs dan andere vervoersmodi, verdorie). Daar heb je dus eigenlijk ook geen zin in.
Heb je dan al eens gedacht aan een cargobike?
Wist je dat Brussel Leefmilieu premies geeft aan professionals die een cargobike willen aanschaffen voor leveringen? En wist je dat je dankzij de aethalometers van Brussel Leefmilieu de luchtkwaliteit kan meten op je traject, en zelfs kan vergelijken welk afgelegde traject het “properst” is voor je longen?
Zin om de haalbaarheid te testen van leveringen met de fiets? Op cairgobike.brussels vind je alle info.
Oh ja, als je niet meteen een cargofiets wil aanschaffen, kan je er ook eentje testen voor twee weken lang bij Pro Velo.
Hier is een registratielink : Testing bakfiets - Billetweb
Let op:
Het begin en einde van deze sessies is in Anderlecht.
Als je je inschrijft:
- Zorg ervoor dat je de lading op eigen krachten kan ophalen voor het vertrek: 16.00 uur (met 2 uur verplichte training ter plaatse) aan het Circularium: Bergensesteenweg 95 te Anderlecht.
- Kom de lading om 17.00 uur terugbrengen naar het Circularium 15 dagen later (je keert daarna op eigen krachten terug).
In de toegestuurde link: moet je aanduiden welke fiets en accessoires je wenst (afhankelijk van de beschikbaarheid) en of je al dan niet een luchtsensor wil dragen voor de studie van Leefmilieu Brussel en de VUB in het kader van de Cairgo Bike project (het is voor het goede doel!) .
Sommige data vallen tijdens de vakantie, zorg er dus voor dat je beschikbaar bent, er wordt een borg van 350 euro gevraagd op het moment van inschrijving om je deelname te valideren en te voorkomen dat je op het laatste moment annuleert (deze borg wordt integraal terugbetaald bij het terugbrengen van de fiets).
Het voorstel van de Europese Commissie voor de nieuwe luchtkwaliteitsstandaarden in de EU ligt niet in lijn met de meest recente wetenschappelijke inzichten. We roepen de lidstaten op om bij te sturen.
Zoals we eerder aankondigden, kwam de Europese Commissie op 26 oktober 2022 met haar voorstel voor het nieuwe regelgevende kader inzake luchtkwaliteit, de zogenaamde ambient air quality directive (AAQD). De oude regelgeving dateerde van 2008, en het is een understatement om te zeggen dat deze niet erg up-to-date was met de huidige wetenschappelijk inzichten over de impact van luchtkwaliteit op onze gezondheid. Experts tonen immers meer en meer aan dat er geen veilige ondergrens bestaat voor luchtvervuiling.
Gapend gat tussen EU-voorstel en gezondheidswetenschap
Het goede nieuws is dat de Europese Commissie een zero emission policy voorstelt. Alleen prijkt daar het jaartal … 2050 op. Het slechte nieuws is dus dat de Commissie de zero emission met deze AAQD-hervorming nog niet (of pas in 28 jaar) gehoord wil hebben. Er blijft daardoor een enorm gat gapen tussen wat gezondheidswetenschappers zeggen en wat er op EU-niveau van kracht zal zijn.
Zo stelt de hernieuwde AAQD een jaargemiddelde van 20µg/m³ voor NO2 als wettelijke norm voorop. Dit laat het dubbele toe van wat de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) vorig jaar als aanbeveling formuleerde. Hetzelfde geldt voor fijn stof (PM2,5). Het voorstel van de Commissie spreekt hier van een norm van 10µg/m³, terwijl de WGO 5µg/m³ vooropstelt.
De normering is één ding. De afdwingbaarheid een andere. Als we weten dat de vorige normen eigenlijk al in 2010 dienden gerespecteerd te worden, dan duidt dat op een serieus probleem. Want het moge duidelijk zijn: op vele plaatsen in Europa halen we zelfs de huidige normwaarden niet. De voorbije jaren zijn er hieromtrent een heel scala aan rechtszaken geweest. Zo ook in Brussel. Veelal gingen die over het al dan niet vaststellen van de overtreding (hoe en waar meten) of over het al dan niet tekort schieten van het beleid (impactberekeningen van vooropgesteld beleid). Slechts in een aantal gevallen dwong de rechter de overheden ook tot concrete maatregelen.
Men zou dus verwachten dat de nieuwe regelgeving de afdwingbaarheid zou bijsturen, door beter wettelijk te verankeren wat de verplichtingen van de overheden zijn en daar ook duidelijke sancties tegenover te plaatsen. Quod non. Zoals Client Earth opmerkte, dreigen bestaande of nieuwe standaarden gewoon een lege schelp te blijven.
Brussels gewest kan de dans leiden
Dit voorstel zal nu naar de Europese Raad van bevoegde ministers gaan. Hier komen de nationale belangen in het spel. Dat worden dus bijzonder moeilijke onderhandelingen. De uitdagingen in West-Europese steden (zoals Brussel) zijn van een andere orde dan in Oost-Europa. Daar is immers een groot probleem op het vlak van fijn stof, terwijl wij hier eerder met een stikstofprobleem kampen. Het gevaar is reëel dat verschillende lidstaten voor verschillende substanties op de rem gaan staan, en dat dit voorstel nog sterk verwatert.
Het goede nieuws is dat het Brussels Gewest heeft verkondigd om in deze discussie op de lijn van een harmonisatie met de WGO-normen te zitten. Hopelijk krijgt minister Maron ook zijn Vlaamse en Waalse collega’s hiervan overtuigd. Als BRAL schreven we al –samen met een coalitie van milieu- en gezondheidsorganisaties- de bevoegde ministers in alle gewesten aan.
De boodschap is duidelijk. De herziening van de AAQD is nodig. Maar opnieuw heeft de EU koudwatervrees. De wetenschappelijke onderbouwing van de gezondheidsimpact van luchtvervuiling is overweldigend. Hierover mag geen compromis gesloten worden.
De laatste decennia was het de norm dat de openbare ruimte voornamelijk diende als circulatieruimte. Maar de uitdagingen voor en de noden van bewoners en gebruikers van de publieke ruimte in de stad zijn meer dan dat alleen. BRAL, Heroes for Zero en Clean Cities Campaign zien circulatieplannen als middel bij uitstek om leefwijken te creëren.
Zoektocht naar (adem)ruimte
De laatste decennia diende de publieke ruimte voornamelijk als circulatieruimte. Ondertussen zijn overal ter wereld steden anders gaan denken over de invulling van de openbare ruimte. De uitdagingen zijn dan ook niet min: luchtkwaliteit, geluid, hitte, verkeersveiligheid, stress, densiteit, … Tegelijk zoeken steden plaats om de noden te lenigen van stadsbewoner uit de 21ste eeuw. Groen en blauw blijken essentiële elementen voor onze mentale gezondheid. Speelruimte en actieve mobiliteit zijn ingrediënten voor de fysieke gezondheid van jong en oud. Om te komen tot burgerschap en cohesie hebben we nood aan verblijfs- en ontmoetingsplaatsen.
Hoe onze wijken omtoveren tot leefwijken?
BRAL, Heroes for Zero en Clean Cities Campaign geloven dat goede circulatieplannen mogelijkheden bieden om onze wijken tot leefwijken om te toveren, wijken waar bovenstaande functies ruimte krijgen. Om een andere invulling te kunnen geven aan de openbare ruimte zal de auto plaats moeten inleveren.
Le tout à la bagnole est fini. De vraag is echter hoe en welke plaats je ‘m dan wel nog geeft.
We gingen ten rade bij Transport & Mobility Leuven (TML) om te weten te komen hoe dat kan. Zij bestudeerden binnen- en buitenlandse voorbeelden en leverden ons een rapport af met de elementen die zo’n circulatieplan doen slagen en de afwegingen die hierbij spelen. We distilleerden er zeven organisatieprincipes uit die volgens ons nodig zijn om met circulatieplannen het verschil te maken.
Voorbeelden als Gent, Barcelona, Londen of Utrecht inspireren hierin. Ze slagen erin om de autodruk naar beneden te halen en ruimte vrij te maken in het hart van de wijken en daarbuiten.
Inspiratie, leidraad én meetlat
We hopen dat deze publicatie een bron van inspiratie kan zijn voor huidige en toekomstige plannen in Brussel. Voor de planner boven de tekentafel. Voor de politicus die het kader uitzet. Voor de burger die zijn of haar ambities formuleert. Maar bovenal hopen we dat het een leidraad kan zijn om tot een gesprek te komen over de toekomstige inrichting en functie van de openbare ruimte en de plaats die mobiliteit hierin krijgt.
Voor ons als burgerbewegingen vormt deze publicatie de blauwdruk, de meetlat waartegen wij toekomstige en huidige plannen houden.
We zijn benieuwd naar je feedback! Je kan Tim Cassiers (tim@bral.brussels) en Lieselotte Gevens (lieselotte@bral.brussels) contacteren voor al je vragen, suggesties, opmerkingen en een goed gesprek.
Veel leesplezier,
BRAL, Clean Cities Campaign en Heroes for Zero
Hoe kan ik de publicatie lezen?
- Je vindt de pdf van de publicatie hier of onderaan deze pagina. We maakten ook een handige samenvatting van de principes hier.
- Je kan de publicatie op papier komen lezen in onze bibliotheek op het Zaterdagplein 13, 1000 BXL.
- Voor wie in de diepte wil duiken, kan ook het rapport van Transport & Mobility Leuven doornemen.
- Wil je graag als eerste alle BRAL-publicaties bij jou thuis ontvangen? Word dan lid van BRAL! Voor 25 euro ondersteun je ons werk voor een jaar - te beginnen op het moment dat we je lidgeld ontvangen. Samen ijveren we voor een duurzaam, betaalbaar en solidair Brussel! www.bral.brussels/word-lid
- Wil je graag de papieren publicatie bestellen voor een specifiek doel? Contacteer ons dan op info@bral.brussels.
TLDR: De leefwijk - Zeven principes voor circulatieplannen
De norm dat de openbare ruimte voornamelijk diende als circulatieruimte, is voorbij. Een stad kent meer noden en uitdagingen. BRAL, Heroes for Zero en Clean Cities stellen voor om circulatieplannen te gebruiken als middel om leefwijken te creëren dankzij de studie van Transport & Mobility Leuven.
- De leefwijk spiegelt de 15-minutenstad.
- Ruimtelijke (autovrije) kernen structureren de leefwijk.
- Het voetgangersnetwerk is de hoofdstructuur van de leefwijk.
- Een veilig en comfortabel fietsnetwerk maakt van de fiets een alternatief voor de auto binnen de leefwijk.
- Vlotte en goed ingerichte openbaar vervoersassen
- Een hiërarchisch autonetwerk leidt het autoverkeer via de juiste straten.
- Elke plek in de leefwijk is toegankelijk.
De Klimaatcoalitie houdt een gemengd gevoel over aan de conclusies van COP 27. Het definitieve besluit geeft een positief signaal aan de meest kwetsbare landen en zet een stap vooruit op vlak van klimaatrechtvaardigheid. De algemene ambities daarentegen stellen zwaar teleur en bieden geen antwoord op de klimaaturgentie, zeker wat betreft het uitfaseren van fossiele brandstoffen.
Een fonds voor “ Loss and Damage”
In Sharm el-Sheik werd een historische stap vooruit gezet op het vlak van “loss and damage”, met de oprichting van een fonds om de slachtoffers van klimaatschade te ondersteunen. De concrete details moeten nog worden vastgesteld, maar het politieke signaal aan de meest kwetsbaren is groot. Zij zijn het minst verantwoordelijk voor de klimaatcrisis, maar worden wel het zwaarst getroffen door de gevolgen.
“De oprichting van het klimaatschadefonds is een grote stap voorwaarts naar internationale solidariteit. We zijn verheugd dat dit is opgenomen in de klimaatonderhandelingen.", aldus de vice-voorzitster van de Klimaatcoalitie, Zanna VANRENTERGHEM.
Gemiste kans om uit de fossiele brandstoffen te stappen
Op vlak van klimaatambitie is de uitkomst een grote teleurstelling. Er is geen enkele vooruitgang over het uitfaseren van fossiele brandstoffen, ondanks de steun hiervoor van rijke én lagere inkomenslanden. Wel positief is dat de landen de komende jaren in gesprek zullen gaan om te werken aan concrete oplossingen voor alle sectoren.
“De kloof naar 1,5°C blijft schrijnend. Terwijl de klok blijft tikken, zorgde deze COP niet voor een nieuwe dynamiek. Urgente actie op grote schaal is noodzakelijk om verdere klimaatontwrichting te voorkomen”, zegt de vice-voorzitster van de Klimaatcoalitie Zanna VANRENTERGHEM.
Klimaatadaptatie: een kleine stap vooruit, maar financiering blijft achter
We zien een kleine vooruitgang voor klimaatadaptatie, met een grotere prioriteit voor landbouw.
"De opname van agro-ecologie, kleinschalige landbouw en een systemische aanpak van de voedselketen wordt toegejuicht, aldus de vice-voorzitster van de Klimaatcoalitie, Zanna VANRENTERGHEM. Op vlak van de financiering schiet COP 27 echter zwaar tekort. De belangrijke eis van het Afrikaans continent om de financiering te verdubbelen tegen 2025 werd niet beantwoord.”
Mensenrechten en klimaatrechtvaardigheid
Tegenstrijdige gevoelens rond mensenrechten. Deze COP erkent voor het eerst het recht op een gezonde leefomgeving, maar in vele andere dossiers overheerst teleurstelling, o.a. in koolstofmarkten en genderrechtvaardigheid. De finale tekst neemt kinderrrechten expliciet op, waardoor hun eisen in de toekomst echt kunnen worden gehoord. Ook positief is de gedeelde ambitie om werk te maken van een rechtvaardige transitie. Al blijft de inhoud vaag rond medezeggenschap voor werknemers, respect voor arbeidsrechten en universele sociale bescherming.