Artikels

Meer dan 24.000 hoogstambomen zijn in de afgelopen 5 jaar verdwenen en meer dan 2.700 nog steeds in gevaar. 

Uit een analyse van de databank OpenPermits ¹blijkt dat, als we de houtkap in het kader van het beheer van het Zoniënwoud buiten beschouwing laten, er in 13 jaar meer dan 62.000 hoogstambomen zijn verdwenen (waarvan meer dan 24.000 in de afgelopen 5 jaar) en dat er in dezelfde periode slechts 3.254 bomen zijn herplant, wat bespottelijk lijkt. Er zijn al massaal veel bomen gekapt (zoals de 500 bomen die in 2020 uit het Woluwepark verdwenen), en andere dossiers zijn momenteel in onderzoek: in Brussel is er een aanvraag om 208 bomen te kappen, 109 in Watermaal-Bosvoorde, 107 in Elsene... waardoor er binnenkort nog meer dan 2.700 bomen zullen verdwijnen. 

--

^{1 De databank OpenPermits- bevat aanvragen voor stedenbouwkundige- en milieuvergunningen. De analyse is gebaseerd op "boom"-gegevens en sluit houtkap met betrekking tot het beheer van het Zoniënwoud uit.}

Ukkel, Brussel-Stad, Watermaal-Bosvoorde en Sint-Pieters-Woluwe: de kampioenen op het vlak van bomenkap 

Ukkel blijft een van de groenste gemeenten, maar heeft het meest te lijden onder de bomenkap: 14.635 bomen sinds 2010. Brussel-Stad (inclusief Laken): 12.400, Watermaal-Bosvoorde: 5.466, Sint-Pieters-Woluwe: 5.141 (verleend via 1.881 kapvergunningen) ... De meeste bomen worden gekapt op aanvraag van de overheid, in gebieden die nog bebost zijn. Zowel de Stad Brussel als de gemeente Elsene hebben een "boomplan" en ook andere gemeenten nemen op eigen houtje bomeninitiatieven... De feiten zijn echter duidelijk: ondanks de motie van klimaatnoodtoestand die door alle gemeenten is aangenomen, zijn er sinds 2019 meer dan 3.000 kapvergunningen afgegeven, waarvan 25% door Urban Brussels: zo verliest het Brussels Hoofdstedelijk Gewest haar bomen, een belangrijke bondgenoot in de strijd tegen de gevolgen van de klimaatverandering. 

22 instellingen beheren onafhankelijk van elkaar de Brusselse bomen: dit administratieve labyrint vormt een rechtstreekse bedreiging voor het bomenerfgoed van de hoofdstad.  

Om een 'bomenbalans' op te maken voor het Brussels Gewest (aantal levende bomen, kap, heraanplant, enz.) moet men te rade gaan bij 22 instellingen: de 19 gemeenten (groene ruimten en gemeentelijke wegen), Leefmilieu Brussel (gewestelijke parken en groene ruimten), Mobiel Brussel (gewestelijke wegen) en Urban (opmerkelijke bomen), die hun gegevens niet bundelen. Als antwoord op het gebrek aan gecentraliseerde gegevens over levende, verdwenen of bedreigde bomen, werd onlangs een burgerinitiatief gelanceerd: arbres.cartobru.be. Maar dit volstaat niet en het is aan de overheid om deze gegevens in kaart te brengen. 

Bij gebrek aan een gewestelijk bomenregister nemen de gemeenten en het Gewest blindelings kapbeslissingen.   

Hoewel Leefmilieu Brussel een overvloed aan onlinetools ter beschikking stelt (voornamelijk kaarten) om de huidige stand van het leefmilieu te beoordelen, kunnen we met deze tools de veranderingen in het bomenbestand niet evalueren. Brussel Mobiliteit verstrekt informatie over zijn activiteiten via persberichten: het aantal bomen onder beheer en de aanplantingen, maar niets over de kap¹. Bijgevolg worden kapbeslissingen door de gemeenten en het Gewest blindelings genomen. Dit onaanvaardbaar administratief lappendeken maakt de bomen van de stad extra kwetsbaarder. 

De bomen van Brussels Gewest in gevaar - Kerncijfers 

• Er werden 62.268 hoogstambomen vergund voor kap tussen 2010 en 2022. Meer dan 24.000 hoogstambomen zijn in de afgelopen 5 jaar verdwenen en ongeveer 2.900 worden momenteel bedreigd. (bron) 
• De gemeenten die het meest getroffen zijn door de bomenkap, zijn Ukkel (14.635 bomen), Stad Brussel/Laken (12.400 bomen), Watermaal-Bosvoorde (5.466 bomen), Sint-Pieters-Woluwe (5.141 bomen), Anderlecht (3.679 bomen) en Oudergem (3.274 bomen). (bron) 
• Het resultaat in 13 jaar: er werden 3,2 km² meer hitte eilanden gecreëerd in de stad (1 hoogstamboom = 50 m² bladerdak) (bron). Dit leverde een theoretisch cumulatief tekort op over 13 jaar van 2,9 megaton zuurstof minder (1 hoogstamboom = ± 10 kg geproduceerde zuurstof per dag). (bron) 
• 22 instellingen beheren de bomen van het Gewest: dit administratieve labyrint vormt een rechtstreekse bedreiging voor het bomenerfgoed van de hoofdstad. 
• 25 jaar is de tijd dat een jonge boom nodig heeft om dezelfde voordelen op te leveren als een volwassen boom. Te laat, gezien de snelheid van de klimaatverandering. (Bron: Francis Hallé, Du Bon usage des arbres, p.43) 

Het duurt 25 jaar voor een jong boompje dezelfde voordelen oplevert als een grote volwassen boom. Te laat, gezien het tempo van de klimaatverandering.   

Het Gewest heeft aangekondigd 21.000 bomen en struiken in 2021 te hebben geplant... Overheden beweren vaak dat herbeplanting de kap compenseert: niets is minder waar. Door een boom te kappen, ontneem je de stad meteen de vele voordelen die hij nu en op termijn biedt: voordelen voor de mentale gezondheid, schaduw, natuurlijke airco, windscherm, absorptie van 25 kg koolstof per boom per jaar, productie van 10 kg zuurstof per boom per dag, waterretentie... terwijl een nieuw geplante boom, als hij het overleeft, minstens 25 jaar nodig om dezelfde voordelen te bieden. Naast hun essentiële rol in het verfraaien van het stadslandschap, zijn bomen essentieel voor het groene netwerk en voor het behoud van de biodiversiteit in de stad, omdat ze voedsel en onderdak bieden aan dieren, planten en zwammen. 

Ondertekenaars:  

HELP4Trees, IEB, Bruxelles nature, Fondations pour la vallée de Neerpede et du Vogelzang, Fondations pour la Nature et la Biodiversité à Bruxelles,  Save Bergoje Trees, We Are Nature (WAN), Save Donderberg,  QuartierWielsWijk, asbl Marais Wiels Moeras, CPN Brabant, CEBE, ACQU 

Move'Hub is het resultaat van een lange stedenbouwkundige saga die in 2010 begon. In 2021, na talrijke uitwisselingen tussen de overheid en de ontwikkelaars, werd een akkoord bereikt over een mogelijk scenario zonder toren. Toch zien we in de plannen van het openbaar onderzoek een toren van 18 verdiepingen (77 m hoog) staan. 

Geen respect voor de spelregels 

In maart 2023 heeft de Gewestelijke regering een aantal principes aangenomen voor de ontwikkelingen rond het Zuidstation nadat ze het Richtplan van Aanleg Zuid (RPA) in de koelkast hadden gezet. Hierin bepaalde de regering dat toekomstige projecten moeten voldoen aan de Gewestelijke Stedenbouwkundige Verordening (GSV) en dat de mogelijke overlast vanwege hoogbouw moet vermeden worden (wind, schaduw, canyon-effect). Dat lijkt ons de logica zelve, maar het is goed te lezen dat de regering het ook zelf aangeeft. Toch zien we het niet in dit voorstel. Volgens dezelfde richtlijnen mogen er op het Kuifje-blok geen torens of gebouwen komen die hoger zijn dan de gebouwen eromheen. Met uitzondering van de Zuidtoren (150 m) zijn de gebouwen rondom ongeveer 10 verdiepingen hoog (30 m) en je moet al meer dan 500 meter verder gaan kijken (in de Marollenwijk) om gebouwen van 20 verdiepingen te vinden. Met andere woorden, Move'Hub blijft niet binnen de perken! 

De richtlijnen spreken over een doelstelling van “25% aan sociale woningen en met sociale woningen gelijkgestelde woningen” in projecten van deze grootte. Move'Hub, dat 54.500 m² bebouwde oppervlakte beslaat, voorziet alleen in Citydev-woningen, die weliswaar publiek zijn, maar zeker geen sociale woningen. Dit type koopwoningen worden veelal na 20 jaar verkocht op de privémarkt, zonder prijsbeperkingen.    

Tijd om over een park te dromen!  

De Zuidwijk is heel erg dichtbevolkt: 20.400 inwoners/km² volgens de Wijkmonitoring van 2022, tegenover een gewestelijk gemiddelde van 7.527 inwoners/km². Het project zal de dichtheid van de site nog verder verdubbelen in vergelijking met het vroegere gebruik ervan (voormalige werkplaatsen en kantoren). Er is geen plaats voor groen in de wijk en 95% van de perimeter van het RPA Zuid bestaat uit volledig verharde ondergrond. In haar advies van 17 maart 2022 over het RPA Zuid drong de Gewestelijke Ontwikkelingscommissie (GOC) daarom aan op de aanleg van voldoende groene ruimte in een wijk die al zo verdicht is. Ze vroeg om een onderzoek naar de mogelijkheden voor de aanleg van een toegankelijk en omvangrijk park. 

In het project dat nu voorgesteld wordt, is er groene ruimte voorzien, maar die is beperkt tot 2.658 m², waarvan slechts 1.584 m² volle grond. Het gaat bovendien om een stukje groene ruimte in een volledig ingesloten binnenblok dat niet publiek toegankelijk is. Kijken we naar het perceel in zijn geheel, dan zien we dat 83% van de totale 9.000 m² verhard zal worden! 

We herinneren eraan dat de Raad voor het Leefmilieu van het Brusselse Gewest (RLBHG) tijdens de discussies over het RPA Zuid dit blok aanwees als een blok dat het potentieel heeft om een goed aangelegd en toegankelijk park te creëren. Volgens de raad is het Kuifje-blok bij uitstek geschikt voor de aanleg van een groene ruimte die zowel de buurtbewoners als de gebruikers van het station ten goede komt. 

Het milieueffectenrapport van het project zegt het al: "Een park zou in overeenstemming zijn met het concept van een woonvriendelijke stationsbuurt en met het Gewestelijke groene netwerk. Het zou deel kunnen uitmaken van de groene continuïteit die het RPA Zuid nastreeft" (p. 174). Het zou ook de biodiversiteit in de buurt verbeteren aangezien er meer ruimte voor volle grond en bomen zou komen. En een park in plaats van een toren zou meer zonlicht binnenlaten in de buurt en het hitte-eiland effect verminderen.  

Daarom vragen het bewonerscollectief Midi Moins Une, IEB, BRAL, CRU en ULAC om: 

• De aanleg van een openbaar park die naam waardig voor de bewoners en alle gebruikers van de wijk. 
• De naleving van de richtlijnen van maart 2023 en dus beperking van de grootte van de gebouwen tot de eisen van de GSV en 25% sociale woningen in het project. 

Perscontacten: 

• Midi Moins Une !: Raphaël Rastelli, 0484/94 20 61  
• BRAL: Benjamin Delori, 0471/47 42 72 
• IEB: Claire Scohier, 0473/66 75 05 
• CRU: Wayan Brindel, 0494/ 89 60 44 
• ULAC: Benayad Abderazzak, 0468/49 90 84 

Voor wie een opfrissing nodig heeft: de MIVB wil met spoed een nieuwe bouwvergunning verkrijgen om het dak van het Zuidpaleis eraf te halen zodat ze de tunnel voor metro 3 zou kunnen aanleggen, want eronderdoor ging niet. Momenteel werkt studiebureau Stratec aan een impactstudie rond de mogelijke afbraak van het Zuidpaleis voor de aanleg van metro 3. BRAL vreest dat die impactstudie weinig zal opleveren dat de echte vraag ‘stop ou encore’ kan beslechten. Daarom vraagt BRAL dat de studie te baat wordt genomen om echt na te gaan of deze metro de enige oplossing is. 

De eerste stap in de fast-track-procedure 

Nadat het Brussels parlement op 5 oktober 2023 de fast-track procedure goedkeurde, het -euhm- snel gegaan. Op 12 december organiseerde de MIVB een infomoment waarbij ze haar plannen voor de ontmanteling van het Zuidpaleis voorlegde. De MIVB organiseert nog een tweede infomoment op 29 januari voor wie het eerste miste.  

Hoewel we met in plaats van naast de MIVB-medewerkers konden spreken op de eerste infovergadering, werd de tegenstem verdeeld en kwam er geen verslag. 

Enigszins tot onze verrassing vormde dat infomoment geen plaats van inspraak; de opgekomen mensen werden verdeeld over verschillende zalen waar verschillende deelaspecten van het project ter inzage lagen. Vragen en opmerkingen werden niet genoteerd, er werd geen verslag gemaakt. Wel was de MIVB massaal aanwezig, met de mensen die echt op het dossier werken. Dit liet bij momenten een rijke, directe en quasi informele uitwisseling toe tussen MIVB en burgers en verenigingen. An sich was dat enigszins verfrissend na jaren waarin we vooral naast elkaar leken te spreken. Tegelijk werd door deze aanpak de tegenstem verdeeld en nergens formeel bekrachtigd. 

Het waarschijnlijk enige voordeel van deze fast-track procedure is dat ze -coup de théatre- opnieuw de mogelijkheid bood om opmerkingen en vragen voor de impactstudie aan te brengen. Deze mogelijkheid is in 2017 uit het Brussels Wetboek Ruimtelijke Ordening verdwenen, maar werd nu wel enkel en specifiek voor dit project opnieuw in het leven geroepen. Deze opmerkingen werden dus niet genoteerd tijdens het infomoment. Hopelijk wordt dat bij de tweede wel gedaan?  

We kregen slechts tot 15 dagen daarna om ze schriftelijk over te maken. Ook al is onduidelijk wat er met deze bemerkingen gebeurt –we vragen hierrond meer transparantie, als BRAL grepen we toch deze kans in de hoop op die manier enige objectieve cijfers te verkrijgen om de fundamentele vraag ‘stop ou encore’ aan onze beleidsmakers voor te leggen. 

Tegen beter weten in 

We zijn er niet gerust in. Op het infomoment kwam immers ook meer klaarheid over het voorwerp van het openbaar onderzoek. Zo bleek de aanvraag niet het principe van de ondertunneling van het Zuidpaleis te betreffen, maar wel de bouwtechniek voor het aanleggen van die tunnel, alsook de noodzaak hiervoor het Zuidpaleis te ‘ontmantelen’. Als alternatief scenario ligt zelfs de volledige afbraak op tafel.  

De MIVB houdt zodoende de bestaande vergunning voor de ondertunneling als een soort troefkaart stevig in haar handen geklemd. Laat ons zeggen dat wij dat op zijn minst eigenaardig vinden. Zijn er dan geen redenen om aan te nemen deze wijziging zo groot is dat dit ook de oorspronkelijke bouwvergunning in vraag stelt? 

Zo lijkt ons uit de overwegingen in de oorspronkelijke bouwvergunning naar voren te komen dat een aantal belangrijk elementen integraal deel uitmaakten van de beslissing om deze bouwvergunning toe te kennen, namelijk: 1) de aannames over de haalbaarheid van de voorgesteld techniek; 2) het behoud en renovatie van de waardevolle elementen in het Zuidpaleis; 3) de realisatie van het totale metro-project van Bordet to Albert; en 4) het goede beheer van de werf en de minimalisatie van de impact op de wijk.  

De aanvrager steekt de kop in het (drassige) Zennezand om toch maar de moeilijkheden met het totale project niet te hoeven overwegen. 

De perikelen rond dit dossier hebben de laatste 3 jaar aangetoond dat deze overwegingen minimaal ‘voorbarig optimistisch’ waren. Dan is het vreemd dat men de oorspronkelijke bouwvergunning als acquit beschouwt, en dat er niet minstens een scenario op tafel ligt waarin dit deel van de tunnel niet gerealiseerd wordt. Zo steekt de aanvrager de kop in het (drassige) Zennezand om toch maar de moeilijkheden met het totale project niet te moeten mee in overweging nemen. 

We vragen dus met aandrang dat de impactstudie een echt NUL-alternatief bij de scenario’s opneemt, waarbij de ondertunneling niet doorgaat. Uit alle communicatie rond het stilleggen van de werf blijkt immers dat het voortzetten met de huidige technieken financieel en bouwtechnisch eigenlijk gewoon geen optie is. Natuurlijk is het goed om ook objectief vast te stellen wat de impact daarvan zou zijn. Maar men kan het bezwaarlijk een realistisch 0-scenario noemen. Daarnaast vragen we voor alle scenario’s een echte mobiliteitsstudie, met de impact en mogelijkheden voor de hele Brusselse mobiliteit, niet enkel de impact van de werf op de lokale mobiliteitsafwikkeling. 

De impact op de wijk  

Tot slot blijft BRAL erbij dat deze bouwvergunning niet los is te zien van de noodzaak voor het uitvoeren van het totale metro-project. Het Zuidpaleis speelt een belangrijke rol in het sociale, culturele en economisch weefsel van de wijk. Dit opofferen voor het bredere maatschappelijke goed en hopelijk vervangen met een infrastructuur die zich op dezelfde leest schoeit, is alleen maar te verantwoorden indien deze maatschappelijke impact onverdeeld positief is. Iets waar wij samen met vele anderen niet van overtuigd zijn.  

Om de afweging goed te kunnen maken, is een duidelijk zicht nodig op wat er allemaal op het spel staat. Daarom moet voor BRAL bij alle alternatieven de impact op de wijk voorop staan. Al 3 jaar overleeft deze wijk node de zware werf die haar te beurt is gevallen. Dat wil zeggen dat de impactstudie een meer dan stevig luik sociaaleconomische impact dient te hebben, waarbij de verschillende scenario’s grondig tegen elkaar afgewogen moeten worden met betrekking tot het voortbestaan van het sociaal, cultureel en economisch weefsel, inclusief het verplaatsen van winkels, sportclubs, scholen, etc. Niet alleen met betrekking tot deze die zich in het paleis zelf bevinden, maar ook alles wat samen met dit Zuidpaleis leeft en ademt. 

Meer info? Tim Cassiers, stafmedewerker mobiliteit en luchtkwaliteit 

Bekijk ook het item hierover op VRT NWS Laat.