Europees parlement: stem voor schone lucht!

Een kans voor het EU-parlement om onze gezondheid te beschermen

Op 12 en 13 september debatteert het Europese parlement over de herziening van de Ambient Air Quality Directive (AAQD). Daarmee is de laatste rechte lijn ingezet van dit wetgevend proces op Europees niveau. De AAQD is het meeste bekend omdat het de normen bepaalt waaraan de luchtkwaliteit in alle Europese lidstaten moet voldoen. Dit gaat bijvoorbeeld over de discussie tussen de 40µg/m³ NO2-concentratie in de lucht uit de huidige wetgeving versus de 10 µg/m³ die de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) vooropstelt.

Maar de AAQD bepaalt veel meer dan dat. Ze legt ook vast hoe de lidstaten de luchtkwaliteit moeten meten. Bijvoorbeeld waar de meetstations moeten komen en aan welke technische eisen die moeten voldoen. Denk bijvoorbeeld aan de nieuwe stations die het Gewest plaatste aan de Regentlaan en de Keizer Karel-laan (waar we ook met ExpAIR zullen meten).

 Ze bepaalt verder hoe de lidstaten moeten optreden bij vastgestelde overtreding van pollutie-pieken en jaaroverschrijdingen. Hier rijdt het nieuwe voorstel een aantal grove gaten dicht, vooral in antwoord op de vele rechtszaken die er de laatste jaren her en der in de EU zijn aangespannen. Ook dat laatste wordt bepaald door de AAQD: de manier waarop wij als burgers ons recht op schone lucht kunnen laten afdwingen. Daarnaast garandeert de tekst ons recht om geïnformeerd te worden, om toegang te hebben tot alle data, meetresultaten en modelleringen. Tot slot probeert deze nieuwe versie voorzichtig de rol van burgerwetenschap vorm te geven. Denk aan ons CurieuzenAir-project en ExpAIR-project.

Redenen genoeg om aan zij die ons in Europa vertegenwoordigen te laten weten dat wij naar hen kijken en op hen rekenen om onze gezondheid te beschermen: de cijfers zijn bekend. In België tellen we jaarlijks 6.500 voortijdige sterfgevallen. Maar ook de impact op het dagelijks leven is enorm. Elk jaar is luchtvervuiling bijvoorbeeld over de hele EU verantwoordelijk voor 60.000 nieuwe astmagevallen bij kinderen. De onafhankelijke ziekenfondsen rekenden uit dat in België bijna 300.000 doktersbezoeken kunnen vermeden worden, mochten we de normen van de WHO respecteren.

Schrijf dus onze Belgische Europarlementariërs (MEP’s) aan met de duidelijke boodschap dat het hun kans is om de gezondheid van ons en onze kinderen te beschermen door ja te stemmen voor de meest ambitieuze amendementen in de nieuwe AAQD. Onderaan vind je een voorbeeldbrief, en een sociale media-pakket. Je vindt er ook een lijst van MEP’s naar wie je je specifiek kan richten omdat hun stem wel eens cruciaal kan zijn. De petitie van HEAL kan je eveneens nog tekenen.

De hoeksteen van ons recht op gezonde lucht

Het gebeurt niet zo vaak dat BRAL zo diep duikt in een Europees dossier. Merendeels manen wij onze gewestelijke beleidsmakers aan om ongeacht het EU-standpunt ambitie te tonen. Vaak ook zijn het de steden die het pad plaveien voor het wetgevend werk op hogere echelons. Denken we maar aan de Lage Emissiezones (LEZ) waarin Brussel, naast Londen en Parijs, mee aan de kar trok.

In het geval van luchtkwaliteit grijpen de verschillende niveaus erg sterk in elkaar. Zonder de AAQD zou er waarschijnlijk geen sprake zijn van de LEZ. En zonder dat de LEZ’s in verschillende Europese steden aantonen dat ze de luchtkwaliteit aanzienlijk verbeteren, zou het voor de EU-wetgevers moeilijker zijn om de AAQD bij te stellen en wettelijke normen dichter te brengen bij de vereisten voor de volksgezondheid.

Ook al riepen wij onze huidige regering geregeld op om de nieuwe richtlijnen van de WHO uit 2021 in het Brussels Wetboek Lucht, Klimaat, Energie te verankeren, het is duidelijk dat deze hier de kat uit de boom kijkt en afwacht wat er op Europees niveau uit de bus komt. Wel engageerde ze zich in het Lucht Klimaat Energie Plan voor het halen van die richtlijnen… tegen 2035. Maar dat is dus een plan, dat bovendien zoals we hierover al schreven ontbeert aan een duidelijke roadmap van hoe we daar geraken. Dat is iets anders dan wettelijk verankerde normen, afdwingbaar bijvoorbeeld via rechtszaken. Om ons recht op gezonde lucht te garanderen, blijkt een stringente EU-wetgeving dus cruciaal.

Een langlopende procedure

Over die hervorming van de AAQD heeft u hier al eerder gelezen. Het Europees wetgevend werk gaat niet over één-nacht-ijs, maar doorloopt een hele procedure. Tijd voor een toegepaste crash course EU-policy process!

Zoals gesteld dateert de huidige Europese regelgeving uit 2008. Nadat deze bijna 10 jaar in voege was, lanceerde de Europese Commissie een zogenaamde fitness check. Daarin gaat het de effectiviteit van de wetgeving na. In haar conclusie (2019) geeft de Commissie aan dat de AAQD een positief effect heeft gehad op de evolutie van de luchtkwaliteit in Europa (een dalende trend in vervuiling), maar ook dat de wettelijke normen ver verwijderd zijn van de wetenschappelijke inzichten inzake de impact van luchtverontreiniging op de volksgezondheid.

Dat laatste komt niet als een verrassing. Al in 2008 strookte de AAQD niet met de richtlijnen van de WHO. De wetgeving legde immers economische belangen in balans met de gezondheid. Ondertussen heeft voortschrijdend wetenschappelijk onderzoek aangetoond dat er eigenlijk geen veilige ondergrens bestaat voor de concentraties polluenten in de lucht.

Hoog tijd voor revisie dus. De eigenlijke herziening van de AAQD ging van start met een brede bevraging van stakeholders en bevolking. Iedereen kon zich uitspreken over aan welke uitdagingen deze nieuwe AAQD diende het hoofd te bieden. Samen met onze partners HEAL en EEB riepen we op om geen compromissen te sluiten over de veilige ondergrenzen. Onze gezondheid is niet onderhandelbaar. Dat was ook de lijn die het meest naar voren kwam in het eindrapport. Meer dan 80% van de respondenten gaf aan dat de afstemming met de huidige richtlijnen van de WHO noodzakelijk is.

Na de zomer 2022 kwam de EU-Commissie met een voorstel voor de nieuwe AAQD. We betreurden toen dat het allemaal niet ambitieus genoeg was. Gelukkig hebben verschillende parlementsleden het voorstel op verschillende plaatsen geamendeerd. Deze voorstellen werden samengevat in het zogenaamde Lopez rapport. Volgende week, 12 september debatteren de MEP’s dus over deze tekst, waarna ze op 13 september over de tekst als geheel, maar ook amendement per amendement zullen stemmen.

Het goede nieuws is dat in de ENVI-commissie van het EU-parlement (de Commissie milieubeheer, volksgezondheid en voedselveiligheid) veel van de ambitieuze aanpassingen aan het voorstel van de Europese Commissie al aangenomen werden. Er was een meerderheid om de luchtkwaliteitsnormen te baseren op de huidige wetenschappelijk inzichten (dus de WHO-normen tegen 2030), met bovendien het inbouwen van een mechanisme voor regelmatige herziening om te zorgen voor voortdurende afstemming op de meest recente richtlijnen voor luchtkwaliteit van de WHO. Verder stelt de tekst ook voor elke lidstaat te verplichten een sluitend plan om te maken met maatregelen om aan de nieuwe normen te voldoen. Tot slot voorziet het voorstel ook in eerlijke regels voor compensatie wanneer burgers schade lijden door luchtvervuiling.

We hopen dat het voltallige parlement de stemming in de subcommissie volgt. Een en ander zal afhangen van het stemgedrag van de leden van de Europese Volkspartij (EVP), een Europese politieke partij van christendemocratische en conservatieve partijen. In het Europees Parlement vormt de EVP de grootste fractie. Daar heerst grote verdeeldheid over –jawel opnieuw- de balans tussen economische belangen en volksgezondheid.

Dit terwijl heel wat studies aantonen dat “the economic benefits for people’s health from air quality improvements alone would be roughly the same, or possibly even larger than the costs of reducing or avoiding emissions.” (IPCC, 2023). We roepen hen dus mee op om het enige juiste te doen en op zijn minst de amendementen uit de ENVI-commissie te steunen.

En verder?

Na de stemming in het EU-parlement gaan ook de lidstaten ermee aan de slag. De ministers van leefmilieu van alle EU-landen buigen zich dan in de Europese Raad over de tekst. Ook zij kunnen de tekst nog op verschillende vlakken bijsturen. Dat zal ook nog een hobbelig parcours worden. In verschillende lidstaten en regio’s heerst er nu al koudwatervrees. Vanuit een kortetermijndenken wordt er actief gelobbyd door industrieën en hun belangenorganisaties.

Hier zal een grote rol weggelegd zijn voor België. Vanaf januari 2024 neemt ons land immers het voorzitterschap over van Spanje. Daarom riepen we al eerder met een coalitie van milieu- en gezondheidsorganisaties op om leiderschap te tonen. We herhaalden deze eisen tijdens een stakeholdermeeting, georganiseerd door de Vlaamse Milieumaatschappij, die voor de drie regio’s hierin de dans leidt. We houden u op de hoogte!

Meer info?

Tim Cassiers tim@bral.brussels