Artikels

Ondanks de moeilijke tijden heeft de gezondheidscrisis ons in staat gesteld het leven en de stad vanuit een andere invalshoek te ontdekken. Via een korte enquête heeft BRAL haar netwerk bevraagd over haar ervaringen tijdens deze crisis. Welke elementen werden tijdens de gezondheidscrisis als positief ervaren en moeten daarna worden behouden? Welke maatregelen en/of persoonlijke initiatieven zijn hiervoor nodig?

Geluk bij ongeluk

Stilte. Dit was het meest opvallende element in deze periode. De meerderheid van de respondenten beschouwt de vermindering van de geluidsoverlast in al haar vormen (auto- en luchtverkeer, versterkt geluid, enz.) als het belangrijkste positieve punt. Niet ver daarachter ligt de vermindering van het autoverkeer, zeer gewaardeerd omdat het de ruimte laat voor fietsers en voetgangers en de verkeersveiligheid verhoogt. Ook de betere luchtkwaliteit is niet onopgemerkt gebleven!

De natuur heeft ook haar rechten en belang teruggewonnen, evenals de solidariteit tussen buren en familieleden. Voor veel respondenten leek de stad in het algemeen rustiger, het levenstempo minder hectisch. Telewerk werd, ondanks het moeilijke begin, eindelijk gezien als een kans.

Ook op economisch vlak zijn sommige ervaringen positief: minder reclame, minder overconsumptie. Het essentiële is weer op de voorgrond getreden, in een stad waar het ruimtegevoel groter was.

Maatregelen en persoonlijke initiatieven

Om deze positieve punten te behouden, stellen de respondenten verschillende maatregelen en/of persoonlijke initiatieven voor.

In de eerste plaats op het vlak van mobiliteit: er is meer ruimte nodig voor de actieve modi, zodat de Brusselaars zich vaker te voet of met de fiets kunnen blijven verplaatsen, en dit in alle veiligheid. Dit omvat het beperken (of zelfs verbieden op sommige plaatsen) van het autoverkeer, maar ook het promoten van milieuvriendelijke transportmiddelen.

Het minst vervuilende traject is nog steeds het traject dat niet wordt gemaakt: telewerken moet daarom vaker en makkelijker gebeuren. Om de verkeersveiligheid te verbeteren is het raadzaam om naar een stad te gaan waar de norm 30 km/u is (en hier en daar 20 km/u). Een kilometerheffing is een andere mogelijke maatregel om de druk van auto's in de stad te verminderen.

Het luchtverkeer moet afnemen, vooral 's nachts, terwijl het openbaar vervoer aanbod moet toenemen. Bedrijfsauto's zouden volledig moeten verdwijnen.

Daarnaast verdient de biodiversiteit meer ruimte in de stad. Er is een reële vraag naar meer openbare ruimte, parken en groen. De lokale handel moet een prioriteit worden en moet zowel door de overheid als door de consument worden gesteund. Er zou ook minder reclame moeten zijn in de openbare ruimte.

Visionaire stad in zicht

Op bepaalde niveaus komt de "corona"-stad overeen met de "visie"-stad van BRAL: een compacte stad die zich richt op de natuur, met een alternatieve mobiliteit waarbij de inwoners minder en meer lokaal consumeren.

Deze visie, die enkele wekenlang werkelijkheid werd, lijkt meer dan een paar Brusselaars te hebben gecharmeerd. Onze droom lijkt meer dan ooit binnen handbereik. BRAL strijdt immers al meer dan 40 jaar voor een andere hoofdstad via haar missie, haar projecten en haar argumentaties. Vandaag is de ideale gelegenheid om deze voorstellen in werkelijkheid om te zetten. We zullen er binnenkort een overzicht van publiceren. Stay tuned! Als je lid wordt, krijg je het met voorrang!

Florence Lepoudre

In de groene long van Brussel horen geen auto’s thuis. BRAL roept alle Brusselaars op om de petitie te tekenen die ijvert voor een permanent autovrij Ter Kamerenbos. Dit kan een inspirerend voorbeeld worden voor het autoluwe Brussel, zoals vastgelegd in het nieuwe mobiliteitsplan, Good Move.

Burgers ondernemen actie om hun Ter Kamerenbos autovrij te houden. Ze deden dat met een petitie en een actie in de openbare ruimte. De coronacrisis gaf de smaak te pakken aan het grote publiek (zie ook de resultaten van onze mini-enquête). Ondertussen draaiden het Gewest, de stad Brussel en de gemeente Ukkel de klok al deels terug.

De gelanceerde petitie zorgde ervoor dat deze zomer het zuidelijke deel autovrij blijft. Na de zomer moet er een definitieve oplossing komen. Dat betekent dat de onderhandelingen in de politieke achterkamers nu beginnen. Tijd om druk te zetten en ook het noordelijke deel te bevrijden. BRAL steunt volop de initiatiefnemers van de petitie, Ter Kamerenbos moet autovrij!

We roepen op om de petitie te tekenen en verder te verspreiden. Samen geven we meer slagkracht aan het nieuwe, autoluwe Brussel!

Racecircuit door een groene long?

Eigenlijk is het de logica zelve. Dit park – waar elke dag duizenden Brusselaars verpozing zoeken - is een groene long voor Brussel, en daar jaag je geen stadsautostrades doorheen. In plaats van rust worden Brusselaars er geconfronteerd met geluidsoverlast[1], krijgen ze er ongezonde lucht te ademen, is het beperkt of moeilijk om over te steken tussen de verschillende delen van het park, om nog maar te zwijgen over de veiligheid voor voetgangers en fietsers die zich begeven langs een infrastructuur die ingericht is als een racecircuit.

Good Move: oase na jaren van woestijn

Tegelijk kan Ter Kamerenbos het voorbeeld stellen van wat Good Move Brussel brengt. Zoals we al aangaven in onze lezing van het nieuwe gewestelijke mobiliteitsplan spiegelt dit plan ons autoluwe wijken voor: het doorgaand verkeer moet op de hoofdassen blijven zodat er in de wijken ruimte vrij komt voor publieke ruimte, voor fietsers en voetgangers. Ter Kamerenbos is één van de plaatsen waar deze visie uitgerold kan worden. Lokaal bestemmingsverkeer in het bos is er niet. Dus ook geen hindernissen om dit één grote autovrije wijk te maken waar Brusselaars kunnen ontspannen, en de fauna en flora[2] alle ruimte krijgen.

Ontstaan als een bospark waar de 19de eeuwse bourgeoisie zich ging ontspannen, was het Ter Kamerenbos tijdens de era van de autostad verworden tot een groot uitgevallen autokruispunt. De lanen werden brede snelwegen waarlangs een heel deel van de autostromen in het zuidoostelijke deel van Brussel afgewikkeld werden. Bomen klagen immers niet, in tegenstelling tot de handelaars langs de Waterloosesteenweg.

Tijdens de corona-crisis toonde de stad Brussel leiderschap. Naar het voorbeeld van Central Park in New York, sloot de stad het bos voor autoverkeer. Zo kwam er de noodzakelijke ademruimte voor wandelaars en fietsers om te ontspannen tijdens de periode van lockdown.

Tijdens de exit-periode kwam deze sluiting onder druk te staan. De handelaars mochten heropenen en eisten parkeer en circulatieruimte voor hun klanten. En ook de pendelaars kwamen terug, zij het in minder mate. Het overleg tussen de gemeente Ukkel, de stad Brussel en het Gewest leverde een halfbakken compromis op. Het zuidelijke deel blijft gesloten voor autoverkeer. In het noordelijke deel worden echter de Dianelaan, de Belle Alliancelaan, de Melkerijlaan, de Floralaan en de Cereslaan weer opengesteld als een soort tweeledige appendix aan de R21. Dat terwijl net in de zomervakantie de nood aan ontspanningsruimte groot zal zijn.

De stad Brussel kondigde echter aan dat dit een eerste fase was om vanaf september het bospark voor 80% autovrij te hebben. Doorgaand verkeer zou dan enkel nog toegelaten worden op de Dianelaan, die dan een tweerichting-straat zou worden. De MR was er echter als de kippen bij om te stellen dat dit slecht één scenario is, en zeker nog geen definitieve beslissing.

Goed, want dat staat ons toe om opnieuw voor 100% autovrij te gaan.

Het Good Move plan is duidelijk. Het Ter Kamerenbos is één grote maas, waarbinnen geen doorgaand verkeer gewenst is. Laat ons dan ook van dit bospark een inspirerend voorbeeld maken van het aantrekkelijke autoluwe Brussel dat Good Move ons brengt. 

Ga jij akkoord? Teken niet alleen de petitie, maar hang ook onze affiche voor je raam! Check de bijlages onderaan: je hebt er eentje in het Nederlands en eentje in het Frans.

Tim Cassiers

[1] Op geen enkele plaats in park ligt het daggemiddelde van het geluid onder de "Lden" 55dB, de drempel die de Wereldgezondheidsorganisatie als ongezond beschouwt. Dit terwijl het geluidsplan dit gebied aanduidt als comfortzone. Bron: Brussel Leefmilieu
[2] Het Ter Kamerenbos is Natura2000 gebied. Er leven bijvoorbeeld 16 vleermuizensoorten.

Parijs blinkt uit met zijn maatregelen voor het klimaat en duurzame ontwikkeling. Terwijl onze Minister belast met Klimaattransitie een Klimaatplan opstelt voor Brussel, maakten wij alvast een verslag van het Klimaatplan van Parijs, dat we konden ontdekken tijdens onze reis in februari.

Grote ambities en een mooie transversaliteit

Om te beginnen dankt dit plan zijn geloofwaardigheid deels aan de grote transversaliteit tussen de verschillende bestuursinstanties. Parijs is erin geslaagd tot een sterke visie te komen, waarvan wij weten dat die hier enkel kan ontstaan als de verschillende diensten en activiteitensectoren – bijvoorbeeld gelinkt aan de mobiliteit, stedenbouw, energie, biodiversiteit en huisvesting – nauw samenwerken. Alle acties en plannen van die instanties zijn ondergeschikt aan het Klimaatplan, dat ambitieuze eisen stelt. Een speerpunt van het ruimtelijkeordeningsbeleid zijn de Zones van Aanleg in Overleg (Zones d’Aménagement Concerté of ZAC, lees daarover ook deel 1 van onze trilogie over Parijs) die door het gemeentebestuur van Parijs gezien worden als ‘vitrines’ voor de uitvoering van het Klimaatplan. Was dat ook maar het geval met onze Brusselse richtplannen van aanleg!

Parijs ziet de Zones van Aanleg in Overleg als vitrine voor de uitvoering van het Klimaatplan. Was dat ook maar het geval met onze Brusselse richtplannen van aanleg!

Duidelijke doelstellingen per activiteitensector

Het Klimaatplan zet de stad op weg naar een koolstofarm Parijs in 2050 met doelstellingen voor iedere activiteitensector. In Brussel is dat niet het geval. Nochtans zou iedere sector dan duidelijk kunnen communiceren over zijn doelen en een verband kunnen leggen met de bijdrage van andere sectoren. De grafische communicatie die sterk aanwezig is in Parijs bevordert het werk bovendien.

Vliegtuigen en indirecte emissies opgenomen in de berekening

Een ander voordeel is dat alle emissies van deze sectoren gebundeld worden in een koolstofafdruk, namelijk de directe en indirecte emissies van broeikasgassen. Ook de emissies van buiten Parijs zoals die van vliegtuigen of de voedselproductie voor de consumptie van de Parijzenaars wordt meegerekend.

Ook andere aspecten doen ons dromen

We stellen vast dat er een uitgebreide volksraadpleging was en dat bedrijven betrokken werden. Er werden bovendien een aantal opmerkelijke doelen geformuleerd:

• 40% van de oppervlakte doorlaatbaar maken en beplanten tegen 2050,
• 20.000 bomen en 50 nieuwe watergebieden toevoegen tegen 2030,
• minstens 300 eilandjes en koeltetrajecten openen tegen 2030 (dus één koelte-eiland op minder dan 7 minuten voor alle Parijzenaars),
• 100% hernieuwbare energie gebruiken tegen 2050,
• en diesel (tegen 2024) en benzine (tegen 2030) definitief bannen in een ‘100% fietsstad’. Lees ook ons vorige verslag “Ça bouge à Paris !?”.

Evalueren

Die torenhoge ambities zorgden uiteraard voor bewondering, nieuwsgierigheid en vragen bij onze Brusselse delegatie.

Voor de energieproductie bijvoorbeeld. Wat zullen de concrete financiële gevolgen zijn van deze energietransitie? Elektrische wagens maken namelijk deel uit van het mobiliteitsplan, maar Frankrijk steunt vandaag voornamelijk op energie uit kerncentrales.

Het is ook nog niet altijd even duidelijk hoe men bepaalde doelstellingen effectief wil realiseren. De Parijzenaren moeten binnen iedere sector de acties soms nog in detail concretiseren. Daar zal men mogelijks wel eens op een muur botsen of een verkeerde keuze maken. Wat niet erg hoeft te zijn. ’t Is wel belangrijk dat ze al die verschillende luiken transparant evalueren. Zo kunnen ze bijtijds bijsturen. En het overzicht moet bewaard blijven. Dat vraagt een sterke coördinatie tussen alle betrokken diensten én een instantie die met gezag het strategisch overzicht bewaart.

Terug naar Brussel

En wat leerden we voor Brussel, nu het Brusselse Klimaatplan eraan komt? We hopen dat Brussel, naar Parijs’ voorbeeld, voor een plan zal zorgen dat én gezag uitstraalt én transversaal is én goed gemonitord wordt. Iedereen zal mee in het bad moeten, willen we de klimaatuitdaging het hoofd bieden.

Dat betekent iedereen– burgers, politici, bedrijven en instanties – sensibiliseren, warm maken en helpen om bij te dragen aan de collectieve inspanning om radicaal te breken met hun gewoontes. Geen sinecure. Het is aan de overheid om een transversaal actieplan met indicatoren op te stellen en het werk van de actoren transparant te evalueren.

We hoeven als Brussel niet te wachten op Parijse details om zoiets te organiseren. Het is aan Brussel om haar eigen antwoorden te zoeken én te vinden en onze stad klaar te stomen voor een klimaatbestendige toekomst.

Marie Couteaux

De natuurvereniging CCN Vogelzang CBN ijvert al jaren voor het behoud van de natuur in de Vogelzangbeekvallei in Anderlecht. Na de versoepeling van de lockdownmaatregelen stelden we tot onze verbazing vast dat een belangrijke groene corridor op het terrein gelegen aan de Bergensesteenweg 1425 te Anderlecht volledig verdwenen was. Het terrein grenst aan het natuurreservaat Vogelzang. Deze groene corridor bestond uit decennia oude hoogstambomen van verschillende soorten en vormde zo een onmisbare schakel voor de migratie van fauna en flora binnen het stedelijke milieu. De corridor had veel weg van een ‘minibos’. Juist nu het aanplanten van bomen in de beleidsplannen een prominente plaats inneemt om de stad klimaatbestendiger te maken, kon dit minibosje zo maar verdwijnen!

Bomen versus zonnepanelen

Bij navraag op de dienst stedenbouw bleek dat het college van burgemeester en schepenen op 30/3/2017 een kapvergunning had afgeleverd met een geldigheidsduur van 2 jaar. Hoewel de bomen gezond waren vond het gemeentebestuur 4 redenen om de kap te motiveren. De meest verbazingwekkende reden was de wens van de eigenaar om zonnepanelen te plaatsen terwijl de bomen 70% van het dak verborgen. Indien bestuurders van mening zijn dat grote bomen plaats moeten ruimen voor zonnepanelen dan zullen klimaatdoelstellingen nooit gehaald worden. Een simpele klik op Google Earth toont bovendien aan dat dit pertinent onwaar is.
In de vergunning werd de natuurwaarde van deze groene corridor niet in overweging genomen en de verplichting voor de eigenaar om 25 nieuwe boompjes aan te planten toont het gebrek aan kennis over de functie van grote bomen in het ecosysteem.
Sowieso verliep de vergunning op 30/3/2019.

Niet elke boom is gelijk voor de wet

Het Brussels Gewest hanteert terecht een strenge wetgeving voor het beschermen van de fauna en flora in de natuurreservaten. Buiten de reservaten zien we het omgekeerde en in de bestaande stedenbouwkundige reglementering moet de natuur steeds vaker het onderspit delven om de realisatie van allerhande privé en publieke projecten mogelijk te maken. Een kapvergunning in het reservaat is onderworpen aan een strenge procedure en is verboden na 1 maart. Eenzelfde boom buiten het reservaat mag gekapt worden tot 1 april en de natuurwaarde is blijkbaar van geen tel. Voor privéterreinen moet de vergunning niet publiek worden aankondiging terwijl deze bomen even goed deel uitmaken van het algemene ecosysteem. Waarschijnlijk werden deze 22 bomen gekapt in het broedseizoen maar niemand die het weet aangezien de aanvrager de aanvang van de werken niet moet meedelen aan de gemeente.
Ook vele andere Brusselse natuurverenigingen moeten met lede ogen aanzien dat hun inspanningen voor het behoud van de schaarse natuur bedreigd wordt door allerhande projecten en de aanhoudende betonnering van de nog resterende open ruimte. De Brusselse natuurgebieden lopen het gevaar geïsoleerde eilanden te worden ten nadele van de biodiversiteit.
Een belangrijke les van de coronaperiode is dat we met zijn allen nood hebben aan meer natuur en dat het Brusselse roer dus drastisch moet worden omgegooid.

Contact

Natuurvereniging vzw CCN Vogelzang CBN :
Bernadette Stallaert: stallaert@gmail.com; 0478/344 142
CCN-vogelzang-CBN : ccnvogelzangcbn@gmail.com
http://users.edpnet.be/ccnvogelzangcbn/
http://observations.be/gebied/view/32592
https://www.facebook.com/ccnvogelzangcbn/

Brussel reed in de kop van het peloton van ambitieuze steden tijdens de coronacrisis, door de publieke ruimte te herverdelen ten voordele van fietsers en wandelaars. Maar nu de eerste fase achter ons ligt, dreigt deze regering haar sterke positie te lossen. De inspanningen van de laatste maanden mogen niet verloren gaan. BRAL spoort de regering aan om de uitgezette strategie volgen, en aansluiting te zoeken bij de groeiende groep internationale steden die duurzame mobiliteit nastreven.

Geachte leden van de Brusselse regering

U heeft tijdens de coronacrisis van de voorbije maanden het blikveld gericht op het herverdelen van de publieke ruimte ten voordele van zij die zich niet in blikken monsters kunnen opsluiten tegen het corona virus. Al bleven sommigen foeteren op de manier, de snelheid en de coherentie waarmee dat allemaal werd uitgevoerd, toch deed het ons als Brusselaars stiekem deugd om in de internationale media op te duiken in lijstjes van ambitieuze steden, ja zelfs als referentie gebruikt te worden. We zaten plots in de kop van het peloton.

Nu de (eerste golf van de) COVID-19-crisis op haar laatste benen loopt, horen we echter meer en meer stemmen opgaan om een aantal verworvenheden van de recente maanden terug te schroeven, of toch tenminste de ambities bij te stellen. Of in het taalgebruik van deze pleiters: “in overeenstemming te brengen met de realiteit.” Die realiteit is voor hen duidelijk verschillend van de werkelijkheid van de vele mensen die ondertussen aan het wandelen en fietsen zijn geslagen. En ook van die van de longpatiënten die (eventjes) hebben mogen genieten van gezonde lucht.  Of van de kinderen die vrij de straten van de wijk konden verkennen. De realiteit die bepleit wordt, is de terugkeer naar een verouderd auto-bereikbaarheids-dogma. Een terugkeer van Brussel naar de massa grijze muizen aan de staart van het mobiliteitspeloton. Veilig en comfortabel voor een politicus. Maar als het peloton breekt, zijn dat de renners die als eerste uit de wedstrijd worden genomen.

Niet elke politicus lijkt bereid om het peloton te trekken. Zeker als het wat gaat klimmen, en er meer weerstand onder de wielen schuift. Voor renners zonder podiumambities lijkt dan een snelle terugkomst naar het hotel erg aanlokkelijk, van daaruit kunnen ze sakkeren op het parcours en de aangehouden snelheid. Dat die strategie ook bijval vindt binnen deze Brusselse regering verbaast wel. Deze regering heeft zichzelf immers veel ambitie toegedicht op het vlak van mobiliteit. En toch zien we dat sommige renners zich graag laten terug waaien in het peloton na een eerste kleine demarrage. Jammer genoeg maant de ploegleider zelfs renners aan zich te laten uitzakken (zo’n ploegleider zit doorgaans in de wagen, achter het peloton – tussen haakjes). Houden de renners zich dan niet aan de strategie die op voorhand was uitgezet? Het lijkt wel dat sommigen denken dat de mobiliteitsambitie van deze ploeg een hopeloze vlucht vooruit is, een chasse patate als het ware – vruchteloos op zoek naar de kop van de koers, waar zich heel wat internationale steden met mobiliteitsambitie verzameld hebben.

Wie dat denkt, vergeet wat er op voorhand is afgesproken. Geen enkele – maar dan ook geen enkele – van de nu uitgevoerde maatregelen gaat in tegen het regeerakkoord of tegen het Gewestelijk mobiliteitsplan Good Move. Het mobiliteitsplan keurde deze regering nog maar twee maanden geleden goed. Fietspaden langs de grote invalswegen? Check. Sluiting voor autoverkeer van Ter Kamerenbos? Check. Woonerven in de wijken? Check.

Zeker, deze maatregelen werden aangekondigd als tijdelijk. Maar dat kon toch alleen maar gaan over de manier waarop ze in urgentie uitgevoerd waren. Een crisis vraagt nu eenmaal om duidelijke antwoorden. Dus in deze eerste fase wordt er in de straten van Brussel gewerkt met verkeersborden, likjes verf en nadars. Terwijl ze natuurlijk permanente, infrastructurele aanpassingen in de openbare ruimte behoeven. In dat geval is het verstandig om eerst te kijken of het fietspad best links dan wel rechts van de rijweg komt te liggen. Of na te denken over hoe je woonerven het best kan ondersteunen met goede circulatieplannen, slim parkeerbeleid en waar best de knips te plaatsen.

Elk van deze maatregelen past binnen het aangekondigde beleid. Het roept dan ook vraagtekens op dat de ploegleider zijn ploeg ter orde roept. We zijn het in Brussel gewend geraakt dat mooie beleidsplannen dode letter blijven. Maar gaan we nu ook al uitgevoerd beleid - dat volledig in lijn ligt met de afgesproken strategie - gewoonweg afvoeren?

Tim Cassiers

De FloodCitiSense-applicatie werd ontworpen onder leiding van VUB-professor Boud Verbeiren met de bedoeling om lokale wateroverlast beter in te schatten. Het project wordt momenteel uitgerold in drie pilootsteden: Brussel, Rotterdam en Birmingham. De onderzoekers zijn nog op zoek naar Brusselaars om de app te testen. “Alleen zo kunnen we de tekortkomingen opsporen en de toepassing verbeteren.”

De combinatie van hevige regen, met een slecht doorlaatbaar oppervlak leidt in steden vaak tot wateroverlast. De regenval kan echter erg lokaal zijn en een grote variatie inzake intensiteit vertonen, wat het systematisch monitoren van de effectieve impact moeilijk maakt. Via de FloodCitiSense App, ontwikkeld met burgers en waterbeheerders, is het mogelijk om zowel hevige regenval als eventuele wateroverlast te rapporten. Draag zelf je druppeltje bij aan onderzoek rond wateroverlast in steden! 

Hoe? 

1. Download de FloodCitiSense App via de Playstore/Appstore
2. Test de App
3. Vul de enquête met feedback in 

Volgens de onderzoekers neemt de kans op zware onweders en extreme weersomstandigheden steeds meer toe door de opwarming van de aarde. “Momenteel is het niet mogelijk om lokale wateroverlast precies in te schatten,” aldus de onderzoekers. Met deze app moet dat dus mogelijk worden. De hevige buien van de voorbije weken hebben nog maar eens aangetoond dat steden en gemeenten dringend werk moeten maken van hun waterbeheer” aldus professor Boud Verbeiren.

Het ontwikkelen van de app gebeurde onder het Brussels leiderschap van professor Boud Verbeiren maar werd uitgevoerd door een een internationale groep onderzoekers. Geïnteresseerden kunnen de app zowel via de AppStore als de Playstore downloaden, maar er is ook een webversie beschikbaar. Na gebruik kan je de app hier evalueren.

Een groot deel van de Brusselaars heeft geen toegang tot de plekken waar men de beslissingen neemt, verhoudt zich op zijn minst argwanend tegenover de overheid en wordt geconfronteerd met discriminatie. Hoe betrek je deze mensen bij het ontwikkelen van hun wijk?

Een handvol terreinwerkers en onderzoekers en een aantal sleutelfiguren gingen met die vraag aan het werk in drie Brusselse gemeenschappen. Hun missie: een cultuur van burgerinitiatief en solidariteit doen groeien van onderuit. Hun codewoorden: valoriseren, verbinden, zelfbeheer, groepsanalyse, politieke interpellatie… Hun resultaten: genoeg om er een hele publicatie mee te vullen.

Binnenkort op jouw nachtkastje?

Die publicatie is nu klaar. Na drie intense jaren experimenteren met gemeenschapsontwikkeling van onderuit, op basis van de troeven van de mensen, hebben de partners van het project CitizenDev, waaronder BRAL, hun ervaringen, lessen en aanbevelingen neergeschreven. Het is het relaas van een zoektocht naar nieuwe manieren om burgers weer actoren te maken van hun eigen leefomgeving. Voelen mensen in achtergestelde buurten zichzelf wel in staat tot een engagement in een burgerinitiatief? Hoe kan je projecten doen groeien vanuit de troeven en dromen van mensen in een buurt? Wat is het belang van een ontmoetingsplek beheerd door burgers? En kun je als professioneel wel verwachten dat mensen zich gratis inzetten voor een wijkproject?

En natuurlijk houden BRAL en partners het niet enkel bij analyse. De auteurs doen ook aanbevelingen: wat betekent dit alles voor projectoproepen van de overheid? Voor de duurzame wijkcontracten? Voor maatschappelijk werkers van buurthuizen of cultuurcentra?

Portretten

De publicatie is doorspekt met zes portretten van sleutelfiguren uit de drie gemeenschappen en twee portretten van burgerinitiatieven die uit het project ontstaan zijn. Het geheel geeft een eerlijk beeld van de verwachtingen, de strubbelingen en de successen van de “connecteurs” of “verbinders” uit de drie gemeenschappen. Samen met de vele foto’s en tekeningen geven deze kleurrijke getuigenissen hopelijk ook jou zin om mee te werken aan een omslag naar gemeenschapsontwikkeling van onderuit!

Download  hieronder de publicatie of bestel het papieren exemplaar van “Brussel van onderuit, CitizenDev: wijkontwikkeling voor, door en met burgers” gratis op info@bral.brussels.

INHOUDSTAFEL

INLEIDING

HOOFDSTUK I Er was eens : drie gemeenschappen, één nieuwe aanpak

HOOFDSTUK II "Bouwstenen"  voor de opkomst en instandhouding van een cultureel burgerinitiatief

Portret: Yves, de 'MacGyver' van de Brabantwijk
Portret: Maryem, "Dit project betekent veel voor mij. Het is mijn leven, mijn trots"
Portret: Léonor, kokkin met beide voeten op de grond
Portret: Marianne, honderd per uur voor het lokaal
Portret: Sérigne, cultuurverspreider in Matonge
Portret: Papa Victor, aanspreekpunt voor de kappers in Matonge
Portret: Het Lokaal, wat gebeurt er in de Groenstraat 97 te Schaarbeek?
Portret: De Green Canteen, waar passie voor koken en het lot van vrouwen samenkomen

HOOFDSTUK III Vooruitzichten: ABCD in onze samenleving

Het project CitizenDev werd gedragen door BRAL, EVA bxl, de Community Landtrust Brussels en onderzoekspartners Sasha/ULB en CES/USaint Louis. Het project kreeg steun van Innoviris in het kader van Co-Create.

Proeft u op sommige dagen ook de Brusselse luchtvervuiling op uw tong? De luchtkwaliteit in Brussel moet beter. Dat is een prioriteit voor BRAL. Het ontbrak in 2015 aan metingen om de luchtkwaliteit in kaart te brengen. De Brusselaar wist ook te weinig over de gezondheidseffecten van slechte lucht. Daarom gingen BRAL en Leefmilieu Brussel een samenwerking aan: ExpAIR. Via de meet-initiatieven van ExpAIR willen we Brusselaars bewustmaken over de impact van luchtvervuiling.

Van meten …

In de eerste jaren gingen we met Leefmilieu Brussel in het kader van het ExpAIR-project actief meten met mobiele black carbon-meters. Dat zijn uiterst gevoelige apparaten die de hoeveelheid dieselroet uit de lucht meten. Zo wilden we de wetenschappelijke kennis over luchtverontreiniging in Brussel voeden. Later zetten we het AirCasting project op met de VUB en de Airbeam. Dit was citizen science 2.0: het ging niet enkel om het meten maar ook om het betrekken van burgers bij het ontwerp van het wetenschappelijk onderzoek. Als resultaat zijn het hele onderzoeksprotocol, de data en de verwerking publiek toegankelijk. Dankzij de meetacties verzamelden we een heleboel nieuwe gegevens.

Naar actie!

Maar voor BRAL ging het over meer dan meten alleen. Meten is slechts een eerste stap. Het is een manier om te leren, om van daaruit te mobiliseren en het debat aan te gaan over de problemen en de oplossingen voor een gezond Brussel. Nadat wij de Brusselaars de handvatten aanreikten, gingen zijzelf ook over tot actie. Uit één van deze meetcampagnes ontstond bijvoorbeeld de Bruxsel’Air groep. Die is nu nog altijd actief. Ook de eerste Staten-Generaal van de luchtkwaliteit en de citizen lobby (burgers die bij politici lobbyden voor schonere lucht in aanloop van de verkiezingen) zijn uitlopers.

BRAL presenteert Piek-a-boo

De pollutiepieken kunnen zich dankzij ExpAIR niet meer verstoppen. Tijdens ons onderzoek deden we een aantal opvallende vaststellingen. Het belang van open ruimte om de verontreiniging te minderen, bijvoorbeeld, maar toch ook niet helemaal.

Kom mee op onze digitale Piek-a-boo wandeling en leer iets bij over Brusselse vervuilde hotspots. In drie Piek-a-boo filmpjes nemen we je mee, met de Airbeam in de hand, op plekken in Brussel die je goed kent om te tonen hoe de luchtkwaliteit evolueert. Met ExpAIR blijven we zo inzetten op een geïnformeerd maatschappelijk debat rond luchtkwaliteit.

Deze Piek-a-Boo film kwam tot stand met steun van Leefmilieu Brussel, in het kader van ExpAIR.

Doe mee!

Wil je na de filmpjes zelf aan de slag? Kom een Airbeam uitlenen bij BRAL! Bel ons (02 217 56 33) of mail ons (info at bral.brussels) voor meer info. Je mag de Airbeam uitlenen voor 2 à 6 weken. We leggen je uit hoe die te koppelen aan je smartphone (met respect voor je privacy) en hoe je de gegevens van je metingen achteraf kan interpreteren.

Nog maar recent moedigde BRAL de Brusselse politici aan om de uitgestippelde mobiliteitskoers te blijven varen. “Blijven koersen!” is nog steeds de boodschap. De laatste evolutie in het dossier Ter Kamerenbos toont hoe belangrijk die boodschap is. Het lijkt er immers op dat de stad Brussel de ambitieuze visie van het gewestelijke mobiliteitsplan ‘Good Move’ lost (BRUZZ). Vooral in het noordelijk gedeelte van het park wil de stad Brussel meer autoverkeer toestaan dan voorzien in Good Move. 

BRAL moedigt uiteraard de transformatie naar een autoluw Ter Kamerenbos aan. De omslag die de stad Brussel hier wilt realiseren is niet gering. In vergelijking met wat ervoor was, en van wat sommige andere partijen eisen, is dit nog steeds een behoorlijk resultaat. Maar laat dat nu net de kanttekening zijn die wij als BRAL willen zetten. Gaan we weerom tevreden zijn met behoorlijk? Wanneer mag het eens uitmuntend? We zien jammer genoeg een kloof ontstaan tussen de vooropgestelde ambities en wat ervan komt. In plaats van de dichtslibbende verkeersaders in Brussel vrij te maken, krijgen we nu een bypass van de Waterloosesteenweg door het Ter Kamerenbos (via de Dianelaan, de Boskantlaan en de Belle Alliancelaan). En als het aan de aangrenzende gemeenten ligt, moet er ook in het zuidelijke deel van het park een bypass komen (L’Echo). Vergelijk die plannen met wat Good Move uittekent, en het verschil is duidelijk (zie ons kaartje).

Bij BRAL maken we ons zorgen over deze evolutie, waarbij gewestelijke ambitie botst op terughoudende gemeenten. Ter Kamerenbos is maar een van de vele autoluwe zones die voorzien zijn in Good Move. We zijn nog maar aan de start van een aangekondigde ommezwaai in de Brusselse mobiliteit en we zien gemeenten al aan de handrem trekken. Om de ambitie van Good Move nog eens te citeren: “Met dit plan wil de Brusselse regering het algemeen gebruik van de persoonlijke wagen tegen 2030 doen dalen met 24%, het doorgaand verkeer met 34 %, het fietsgebruik verviervoudigen, 130.000 m² openbare ruimte teruggeven aan de Brusselaars en vijftig autoluwe wijken inrichten.”[1] 

Dit toont nog eens aan dat er wat mangelt aan de bevoegdheidsverdeling tussen gewest en gemeente op het gebied van mobiliteit. Het probleem is dat de uitvoering loopt via gefaseerde aanpassingen, waarvan de gemeente slechts een deel ziet. En dus gaat inschatten wat de lokale impact zou kunnen zijn. Ze verliest daarbij het grotere geheel uit het oog. Als de gemeenten ook nog eens een verouderde mobiliteitsvisie hanteren, dan krijg je bijna automatisch vodden.

Het autovrij maken van Ter Kamerenbos is de eerste stap in een reeks van maatregelen, waarbij een gezonde openbare ruimte en duurzame verkeersnetwerken op elkaar aansluiten. Blijven vasthouden aan doorgaand autoverkeer in een kostbare groene zone biedt geen enkel langetermijnperspectief. 

[1] https://goodmove.brussels/nl/2020/03/10/good-move-goedgekeurd/

Inleiding

Ben je een geëngageerd burger en wil je je inzetten voor je wijk of activiteiten tot stand brengen die voor iedereen toegankelijk zijn? Of ben je maatschappelijk werker en wil je de bewoners via een bottom-up-aanpak meer betrekken? Of ambtenaar of politicus met het idee dat projecten bedacht en gedragen door solidaire burgers het gemeenschaps- en verenigingsleven verrijken? Antwoordde je ‘ja’ op een van bovenstaande vragen of ben je gewoonweg nieuwsgierig en geïnteresseerd in deze processen, dan lees je best verder!

In de lente van 2017 wagen vijf partners zich aan het avontuur genaamd CitizenDev om allerlei burgerinitiatieven te stimuleren en te ondersteunen. Bij dit participatief actieonderzoek zijn zowel de drie Brusselse verenigingen Eva Bxl, CLTB en BRAL betrokken, als wetenschappelijk onderzoekers (het Centre de Recherche Sociologique van de Université Saint-Louis en het laboratoire Sasha van de Université Libre de Bruxelles) en last but not least de burgers. Iedere speler bezit een deel van de kennis en samen proberen we het bouwwerk vorm te geven. Hoe kunnen inwoners die op het eerste gezicht erg anders zijn, hun sterktes, behoeften en kennis verenigen en samenwerken om collectieve kwaliteitsvolle projecten uit te werken? Welke gelijkenissen en verschillen zijn er tussen de actieterreinen? Zullen de burgerinitiatieven van de inwoners na het einde van het project blijven voortbestaan? En kan het experiment ook in andere wijken en met andere groepen uitgevoerd worden?

De drie verenigingen hebben elk hun projecten uitgevoerd in een specifieke wijk en context, in zogenaamde ‘living labs’. Dat zijn plaatsen om collectief te experimenteren. In deze publicatie komen de verschillen aan bod, net als de overeenkomsten die na de drie projectjaren aan het licht kwamen.

In hoofdstuk 1, ‘Er was eens: drie gemeenschappen, één nieuwe aanpak’, stellen we onze drie ‘living labs’ voor: de ‘Brabantwijk’, de ‘Sub-Saharaanse gemeenschap in Matonge’ en de ‘Leden van de gemeenschap Community Land Trust Brussel’. Onze werkwijze komt hier aan bod, namelijk vertrekken vanuit de troeven en competenties van de aanwezige personen. Daarbij passen we de ABCD-methode toe, dat staat voor ‘Asset-Based Community Development’. We leggen ten slotte uit hoe we dat gecombineerd hebben met  interpellatie van de overheid.

In hoofdstuk 2 vind je meer uitleg over de methodologische ‘bouwstenen’ waarop onze cocreatie rust. Voor ieder van die bouwstenen hebben we geanalyseerd welke aspecten positief, zinvol en/of actiegericht waren en welke onderdelen eerder ingewikkeld of zelfs onmogelijk. Tot slot suggereren we een aantal mogelijke acties, rekening houdend met het Brusselse institutionele landschap. Doorheen de publicatie vind je bovendien portretten van personen die betrokken zijn bij CitizenDev en van concrete burgerinitiatieven die gelinkt zijn aan ons project.

We bespreken verder ook de lessen die we getrokken hebben na drie jaar op het terrein, in een soort toolbox. In het laatste hoofdstuk, ‘Vooruitzichten: ABCD in onze samenleving’, lijsten we meerdere aanbevelingen op.

De citaten in de teksten komen voort uit de kwalitatieve interviews van de onderzoekers en medewerkers of van nota’s gemaakt tijdens collectieve vergaderingen.

Lees hier de volledige publicatie.

Hoofdstuk 1: Er was eens: drie gemeenschappen, één nieuwe aanpak

Brussel in 2017. Een groot deel van de bevolking heeft geen toegang meer tot betaald en stabiel werk en staat op gespannen voet met de overheid; diepgewortelde discriminatie maakt deel uit van hun dagelijks leven. In deze context gaan een handvol terreinwerkers en onderzoekers en een aantal sleutelfiguren in de wijken aan het werk. Hun missie: zien dat het glas halfvol is en oplossingen doen groeien van onderuit.

De Brabantwijk

Middenin de Brusselse ‘arme sikkel’ ligt de Brabantwijk, getekend door welbekende fenomenen zoals slechte huisvesting, een hoge werkloosheidsgraad, een smeltkroes van culturen die samenwonen zonder elkaar echt te kennen en zelfs wantrouwig staan tegenover elkaar. In 2017, bij het begin van het project CitizenDev, neemt EVA BXL twee nieuwe, jonge maatschappelijk werksters aan, om nieuwe vooruitzichten te zoeken voor personen die buiten de arbeidsmarkt en de belangrijkste netwerken vallen. Gelukkig leidde EVA Bxl er tussen 2015 en 2016 al een buurtgericht project, waardoor er gaandeweg wederzijds vertrouwen ontstond dat de hulp en solidariteit tussen buren aanwakkerde. In 2017 gaan de maatschappelijk werksters op zoek naar een lokaal dat eigen kan zijn aan het project en dus eigen aan de bewoners. In de tussentijd zijn ze aanwezig in de wijk en bij de buurtverenigingen en gaan ze huis aan huis langs bij de bewoners. En dan, net nadat ze een geschikt, maar verloederd lokaal hebben gevonden, ontmoeten ze Yves tijdens een rommelmarkt in de wijk. Hij is niet alleen doe-het-zelver, maar ook net met pensioen en heeft voldoende vrije tijd. Wat een toevalstreffer!

Vanaf dan gaat hun project werkelijk van start. De inwoners krijgen meteen de kans om zich de plek eigen te maken door te helpen bij de renovatie, elk op hun eigen manier: schoonmaken, klussen, zorgen voor thee en gebakjes, verf, vuilniszakken … Niemand wordt uitgesloten. De renovatie van het lokaal duurt zo’n twee maanden. Begin december 2017 wordt het lokaal vervolgens in stijl geopend. Het is te klein om alle opgedaagde buurtbewoners op te vangen; mensen verzamelen op straat en kijken tevreden terug op de (kleine of grote) bijdrage die ze geleverd hebben (“kijk maar, die muur heb ik geverfd!” of nog “Gelukkig heb ik hun al die kopjes gegeven die nog in mijn kelder lagen. Vandaag komen ze goed van pas.”).

Na de opening organiseren de maatschappelijk werksters open vergaderingen, aan het begin van de avond, zodat zo veel mogelijk mensen kunnen deelnemen aan de collectieve beslissingen en hun mening kunnen geven over het spervuur van vragen: wie krijgt een sleutel? Welke zaken worden niet getolereerd in het lokaal (dit zal leiden tot het gezamenlijk opstellen van een huishoudelijk reglement)? En vooral: welke activiteiten willen de bewoners vervolgens organiseren? Doordat er nu een lokaal is, gaan de bewoners zich echt bezighouden met het project. Het ‘team’ van het lokaal ‘Wijk in actie’ is geboren!

De Sub-Saharaanse gemeenschap in Matonge

Tegelijkertijd in Matonge, de ontmoetingsplek in Elsene van een grote Sub-Saharaanse gemeenschap. Een artiest/radiojournalist/gemeenschapswerker die zelf voortkomt uit de Congolese diaspora, installeert zich met een caravan in de straten. Hij is aangenomen door BRAL[1] om burgerinitiatieven te lanceren. BRAL is een ‘Stadsbeweging voor Brussel’ met als slogan ‘Citizens Action Brussels’. De beweging verdedigt en ondersteunt sinds 1973 burgerinitiatieven voor een beter stedelijk milieu en wil een nieuwe methode testen voor een bottom-up stadsontwikkeling.

De nieuwe werknemer schenkt met een collega van Habitat et Rénovation koffie aan voorbijgangers in Matonge, slaat met iedereen een babbeltje en noteert hun opmerkingen, wat ze graag doen, hun ideeën, hun wensen. Nu eens begeleidt hij een zanggroep op zoek naar een lokaal naar het dichtstbijzijnde cultureel centrum, dan weer brengt hij een selfmade schrijnwerker in contact met een straatcomité dat bloembakken wil plaatsen om het verkeer te vertragen.

Deze plaats en deze gemeenschap werden niet toevallig gekozen. Hoewel de Sub-Saharaanse gemeenschap relatief hoog geschoold en gediplomeerd is, wordt ze toch geconfronteerd met discriminatie, met een gevoel van onrechtvaardigheid en een economisch vrij zwakke situatie. De teloorgang van het Afrikaanse karakter van de wijk is bovendien ingezet door de gentrificatie en de continu stijgende huurprijzen. Wanneer de werknemer vertelt over een nieuwe aanpak gestoeld op gemeenschapsontwikkeling die de lokale troeven in de kijker zet, zijn vele inwoners enthousiast. Eindelijk een project dat rekening houdt met hun knowhow, hun dromen en de bijzonderheden van de wijk! Al snel komt een groep van een twintigtal sleutelfiguren in de wijk samen in de zogenaamde ‘Table des Connecteurs’, de stuurgroep en het uitvoerend orgaan van het project. Er worden personen geïdentificeerd die interesse hebben in ‘de valorisatie van Matonge’, een centraal thema in de wijk. Er dagen veel mensen op voor een eerste brainstormsessie, die aanzet geeft tot vier burgerinitiatieven. Daarna volgen nog een dozijn initiatieven rond vergroening, cultuur, lokale handel … Er ontstaat een sneeuwbaleffect!

De leden van de gemeenschap Community Land Trust Brussel (CLTB)

Het verhaal van de CLTB is tegelijkertijd gelijkaardig, maar ook anders. Deze vereniging ontwikkelt blijvend betaalbare woonprojecten in Brussel voor mensen met een beperkt inkomen op gedeelde gemeenschapsgronden. Via deze woonprojecten bouwt CLTB samen met bewoners en buurtorganisaties aan een rechtvaardige en inclusieve stad. Bij CLTB ontstaat de dynamiek niet rond een wijk, maar rond de wil om mensen samen te brengen die deel uitmaken van dezelfde beweging. Zij worden op een wachtlijst gezet in afwachting van een woning en vormen samen met de geëngageerde leden en partnerverenigingen een gemeenschap met erg uiteenlopende profielen. Hier zijn de werknemers ook op zoek gegaan naar de troeven, vaardigheden en behoeftes van de ledengemeenschap om samen te proberen de beweging te versterken en elkaar te helpen.

Werknemers, vrijwilligers en stagiairs ontmoetten beetje bij beetje de leden van de CLTB om ze beter te leren kennen en na te gaan welke band er opgebouwd kan worden tussen de 450 leden. Beter Frans leren spreken, samen koken, Brussel ontdekken, leren fietsen, naaiateliers organiseren, hersteldiensten aanbieden … Er werden al meteen veel ideeën geopperd. Regelmatig kwam een ‘Table des Connecteurs’ samen met een twintigtal leden, jong en oud, al dan niet kandidaat-kopers, om samen na te denken over welke projecten ondersteund zouden worden. De kandidaat-kopers wonen in alle uithoeken van Brussel en dus is het niet altijd eenvoudig om één of twee uur vrij te maken, tussen de school van de kinderen of een job met onregelmatige uren in. De gebouwen die door de CLTB aangekocht zijn voor renovatie, komen van pas: er kunnen gastentafels, activiteiten voor kinderen en buurtontmoetingen georganiseerd worden.

Drie gemeenschappen, talrijke troeven

De drie gemeenschappen die we hier omschrijven, zijn duidelijk verschillend van elkaar, maar toch ook gelijk: ze brengen alledrie inwoners bij elkaar uit een kansarm milieu. Voor velen onder hen ligt een stabiele job niet langer binnen handbereik en ze worden vaak geconfronteerd met diepe discriminatie en culturele miskenning. De volkswijken hebben hun eigen sociale netwerken, hun eigen ‘centraliteit[2]’, maar toch stellen we vast dat hun bewoners vaak afgezonderd zijn van de dominante netwerken van de stadsgemeenschap.

CitizenDev vertrekt vanuit de vaststelling dat het huidige beleid van de overheid niet voldoet, hoewel het streeft naar duurzame oplossingen, en ons, de bewoners, zelfs het gevoel kan geven dat we geen greep hebben op onze leefomgeving. Het tewerkstellingsbeleid bijvoorbeeld verplicht een groeiend deel van de bevolking om achter een job aan te rennen, die vaak niet toegankelijk is, in plaats van de persoonlijke ontwikkeling, behoeftes en uitoefening van de talenten te bevorderen. De stadsvernieuwingsprogramma’s worden ontwikkeld in termen van problemen die opgelost moeten worden. Bewoners zijn er geen potentieel dat gemobiliseerd kan worden.

In die context wil CitizenDev trachten die dynamiek om te draaien met een aanpak uit de VS, namelijk de ‘Asset-Based Community Development’ (ABCD). Die alternatieve methode voor gemeenschapsontwikkeling werd voor het eerst getest in Brussel en berust op een lokale ‘inventaris van troeven’, ‘giften’ of ‘talenten’ van de buurt in de brede zin van het woord: kennis en knowhow van de bewoners, de verenigingen en handelaars en zelfs de fysieke troeven die eigen zijn aan de buurt. Het doel is om vervolgens op basis van die troeven  burgerinitiatieven en een permanente wederzijdse hulp op touw te zetten.

Bij die ABCD-methode worden er vooraf geen resultaten vooropgesteld. Alle initiatieven zijn goed, voor zover ze bedacht en gedragen worden door bewoners die hun tijd en energie willen schenken, hun ervaringen willen delen of iets willen bijleren. Eenmaal initiatieven bedacht worden, moeten ze verder uitgewerkt worden, zodat ze stroken met de andere activiteiten en passen in de buurt. Geleidelijk aan worden het dan autonome activiteiten die verschillende netwerken kunnen verbinden. We erkennen dat er af en toe conflictsituaties ontstaan maar het doel is nieuwe manieren te vinden om mensen te mobiliseren, te vormen en te laten samenwerken.

Op die manier doen we niet aan externe activatie maar aan zelfactivatie. Dat betekent dat de projecten door de bewoners bedacht en uitgewerkt worden, in tegenstelling tot andere projecten die door professionals op poten gezet worden voor een specifiek en gefragmenteerd publiek. Daardoor worden burgers actoren in hun eigen leefomgeving en komt een proces van empowerment op gang. Burgers vinden hun vermogen terug om hun dagelijkse leefomgeving te veranderen door initiatieven op te zetten die nuttig of nodig zijn voor de wijk, ook al zijn ze kleinschalig.

De overheid moet mee!

De burgerinitiatieven kunnen volgens ons geen voorwendsel zijn voor de overheid om haar verantwoordelijkheid niet op te nemen. Het is ondenkbaar dat lokale en/of culturele gemeenschappen alleen verantwoordelijk zouden zijn voor de solidariteit en levenskwaliteit in hun buurt. Daarom hebben we de ABCD-methode naderhand aangevuld met een politieke interpellatie. Die is gebaseerd op een gemeenschappelijke analyse van onze ervaringen aan de hand van de ‘Methode voor groepsanalyse[3]’, die de naam ‘Metalab’ kreeg. Na de vijf eerste Metalab-sessies organiseerden we een slot-Metalab waarvoor een aantal externe actoren uitgenodigd werden. CitizenDev bracht een aantal overblijvende vraagstukken ter sprake die deze actoren moeten aankaarten bij enkele publieke spelers[4]. We deden bovendien hetzelfde tijdens een bezoek/rondetafel in februari 2020. We bekeken samen of het proces een model kan zijn om de stadsontwikkeling van de toekomst te verrijken via een samenwerking tussen burgers, overheid en verenigingen.

Lees hier de volledige publicatie

[1] In Elsene werkt BRAL samen met de medewerkers van de Elsense vzw Habitat & Rénovation in het kader van een aanvullende financiering door het Duurzaam Wijkcontract Atheneum
.[2] Zie het concept ‘centralité populaire’, bedacht door het onderzoekscollectief « Rosa Bonheur », waarbij volkswijken die beschouwd worden als perifeer en “problematisch”, in werkelijkheid centraal zijn voor de arbeidersklasse die er woont. http://www.cairn.info/revue-espaces-et-societes-2014-1-page-125.htm
[3] Zie hoofdstuk ‘bouwstenen 7 en 8, groepsanalyse en politieke interpellatie’.
[4] Onder andere Actiris, de Directie Stadsvernieuwing, Perspective Brussels, Leefmilieu Brussel, de Koning Boudewijnstichting … Zie www.citizendev.be